Tijd voor GroenLinks

Het is lang geleden dat ik enthousiast was over GroenLinks. Maar Wijnand Duijvendak krijgt het voor elkaar. Sinds donderdag staat er een Sinterklaaskadoorje op de website van De Helling: de download van Wijnands pamflet 'Wie we zijn en wat we willen". En ik heb het met veel enthousiasme gelezen. Zoals ik in mijn praatje voor de GroenLinks Partijraad al aangaf, hebben we nu de mogelijkheid om onszelf inhoudelijk te vernieuwen, en Wijnand geeft een voorzet die ik op veel punten onderschrijf. Laat ik beginnen met een korte bespreking - maar iedereen die geïnteresseerd is raad ik aan het pamflet zelf te lezen.

Het pamflet begint inspirerend met  een verwijzing naar de bekende Triodos commercial die viral ging. Waarom? Omdat hij appelleerde aan een sentiment dat niet wordt opgepikt door media en politici, maar wel enorm begint op te hopen onder gewone mensen: houd eens op met die negatieve Wilderiaanse klaag- en wrok-politiek! Wij willen ons weer inzetten, bouwen aan een wereld die beter, rechtvaardiger, duurzamer is dan nu. Sterker nog, we doen het gewoon.

Fundamentele kritiek.
Wijnand vervolgt met wat de kern gaat worden van zijn betoog: als je groen, links en vrijzinnig bent, dan moet je fundamentele kritiek hebben op het huidige economisch bestel. Niet alleen omdat er met dit kabinet ruimte voor is, maar omdat de noodzaak zich aandient. Die ideologische kritiek moet vervolgens vertaald worden in politieke punten. Wijnand zet ze op een rijtje:

1. Beperk de macht van de financiële markten, de banken en het aandeelhouderskapitalisme. Ze zijn te losgeslagen, teveel gericht op korte termijn winst in plaats van op maatschappelijke waarde.  De kritiek is al oud: het Angelsaksisch model wordt al decennia bekritiseerd, maar het casinokapitalisme is dusdanig schadelijk gebleken voor alles dat ons dierbaar is, dat de urgentie nu wel voor iedereen duidelijk is. Alleen reageert de politiek niet stevig genoeg.
2. Versterk de solidariteit, beperk de inkomensverschillen. Wijnand gebruikt hiervoor in essentie hetzelfde argument dat ook door Femke Halsema is genoemd in haar boek 'Geluk - voorbij de hyperconsumptie, haast en hufterigheid', namelijk dat verkleinen van inkomensverschillen welzijn van de burgers bevordert. Waar de argumentatie in 'Geluk' nog ietsje hap-snap was, is die hier vollediger. Daarbij baseert Wijnand zich grotendeels op een boek van Richard  Wilkinson en Kate Pickett, 'The spirit level: why equality is better for everyone'. In welvarende samenlevingen blijkt een een naar verhouding gelijke inkomens- en vermogensverdeling te leiden tot minder sociale problemen, minder criminaliteit, meer vertrouwen in de politiek, een gezondere, langer levende bevolking, minder statuscompetitie en angst voor statusverlies en daarom ook minder consumptiedrang en - dwang. Last but not least: de sociale mobiliteit neemt toe. In weerwil tot wat neoliberale marktfundamentalisten ons willen doen geloven, worden mensen juist in genivelleerde economieën makkelijker van een dubbeltje een kwartje.
3. Versterk het publieke domein, democratiseer de publieke diensten. De afgelopen jaren is de maatschappelijke kritiek op het vermarkten van publieke diensten sterk toegenomen. In essentie komt die hierop neer: kwaliteit wordt niet meer beloond, alles draait om winst en managers zijn zich gaan gedragen als kleine zonnekoningen. Wat de samenleving eerst bond, is nu vermarkt en kapot gemaakt. Langzaam maar zeker groeit een beweging van onderop die bepaalde publieke zaken weer overneemt. Dat is een goede zaak: het creëert wederkerigheid en vertrouwen en maakt dat het maatschappelijk weefsel weer gedragen wordt door alle burgers.
4. Geef mensen weer grip op hun tijd, bevorder immateriële groei. Richt het beleid op het vergroten van welzijn, niet alleen welvaart. In alle onderzoeken naar wat de Nederlander bezig houdt de afgelopen jaren, komt eenzelfde beeld naar voren: mensen willen minder werken om meer tijd te besteden aan wat hun gelukkig maakt: vooral er zijn voor gezin, relatie, vrienden en familie. En toch dringen opeenvolgende regeringen erop aan dat we meer en meer werken. We moeten ook wel, nu de economie tegenzit en voorzieningen worden uitgehold. Maar dat is dus niet wat mensen willen: veel mensen zijn bereid een stapje terug te doen in werk-uren, om hun tijd aan andere dingen te besteden. En herverdeling van werkzame uren zou natuurlijk ook goed zijn voor het terugdringen van de werkloosheid.
5. Beprijs producten ook naar de kosten die ze maatschappelijk en ecologisch teweegbrengen. Ecotax dus. Laat vliegtuigpassagiers betalen voor de klimaatverandering die vliegen veroorzaakt, laat automobilisten betalen voor de luchtverontreiniging en daaruit voortvloeiende gezondheidsschade. Een oude wens van GroenLinks, maar hij zou tenminste leiden tot eerlijke beprijzing, in plaats van subsidies op fossiele energie die we juist kwijt moeten.

Typische GroenLinks punten.
Er zitten geen verrassingen onder deze punten. De meeste zaken zijn eigenlijk al lang deel van het  GroenLinks gedachtegoed. De oplettende lezer heeft ze op mijn eigen blog vaak voorbij zien komen. En het bevalt me wel dat we weer voluit kunnen gaan en de fundamentele maatschappijkritiek van de partijen die aan de basis stonden van GroenLinks, kunnen paren aan realistische ideeën en beproefde alternatieven. Er is duidelijk behoefte aan het verwoorden van deze kritiek en vooral, aan een partij die zich inzet voor alternatieven. En er is genoeg energie voor die alternatieven. We laten ons niet meer de mond snoeren, ook niet over illegalen of  andere voormalige taboe-onderwerpen. Tijd voor GroenLinks om zelfbewust en met opgeheven hoofd de arena weer te betreden.

Sociale zekerheid opnieuw doordenken.
O zeker, er staan ons nog wat dingen te doen. Zo moet de GroenLinks visie op sociale zekerheid opnieuw doordacht worden.  In 'Vrijheid Eerlijk Delen' stond de wens om het sociale zekerheids-stelsel om te vormen van een stelsel gericht op inkomenszekerheid naar een stelsel gericht op participatie-zekerheid. Daar hoorde een scholings-systeem bij en een goed systeem om mensen van werk naar werk te begeleiden. Die laatste zijn er in de politieke werkelijkheid van af gevallen, terwijl GroenLinks wel heeft meegewerkt aan het 'uitkleden' van inkomenszekerheid. Dat mag niet meer gebeuren. Veiligheid en zekerheid is een basisvoorwaarde voor een fatsoenlijk bestaan, en GroenLinks moet zich er voor inzetten dat alle werknemers daarop kunnen rekenen. Er is domweg teveel uitgehold aan sociale zekerheid de afgelopen jaren. GroenLinks mag zich niet verbinden aan verdere afbraak.

Anders gaan leven en...
Er is de vraag hoe wij ons opnieuw gaan verbinden aan de vele initiatieven van onderop, zoals collectieven die samen een windmolen kopen, zonnepanelen leggen of buurtrestaurants runnen. Het zijn initiatieven waarin veel GroenLinksers actief zijn -niet vreemd gezien onze geschiedenis- maar je kunt ze niet claimen, integendeel. Je kunt je alleen maar opstellen als partner, en proberen het ze makkelijker te maken. Daarbij moet je in het oog houden dat veel dingen van onderop kunnen worden opgebouwd, maar dat de strijd niet alleen maar van onderop wordt gewonnen. Hoe veel kleine initiatieven onze maatschappij ook kunnen overspoelen, hoe veel transition towns, stadstuiniers en andere sociale initiatieven er ook zijn, - en het kunnen er niet genoeg zijn wat mij betreft- er moet ook een machtsblok gevormd worden om multinationals te dwingen zaken anders te doen. Er zijn teveel olieboeren, voedings-, media-, auto-industrieen etcetera die baat hebben bij de huidige situatie of die verandering blokkeren omdat ze liever op korte termijn veel winst willen maken dan investeren in nodige veranderingen. Die moet je zachtjes of minder zachtjes dwingen. Daar heb je macht voor nodig. En dus politiek.

...andere politiek.
Maar dat vraagt een ander soort politiek. Want al je je presenteert als strijdmakker van degenen die stukje bij beetje, en ieder op zijn eigen manier, werken aan een betere wereld, moet je eerlijk en integer zijn. Je moet je het vertrouwen waard tonen. Dat is de enige manier om de publieke steun te  houden. Je moet ook kunnen uitleggen wat je doet en waarom. Waarom je wat nastreeft en waarom je welke concessies doet. Wat je beoogt met je beleid en waarom het de beste, of best haalbare manier is. Transparantie is een must evenals integriteit en communicatieve vaardigheden. En je moet laten zien dat je de menselijke maat in het oog houdt. Het is niet zo dat het doel alle middelen heiligt - het omgekeerde is eerder waar: een verkeerd middel kan het doel corrumperen.
Je moet daarnaast de gedragsverandering die je vraagt van mensen, zelf als eerste laten zien. Dat zijn we ons binnen GroenLinks ook bewust: een GroenLinkser in een benzineslurper, dat schuurt. Je moet de verandering belichamen die je nastreeft. Be the change you want to see. Pas dan ben je geloofwaardig en kun je mensen echt mobiliseren.
Want op je gedrag beoordelen mensen je. En terecht. Daar hebben we het als GroenLinks de afgelopen tijd laten liggen (zo zou het bijvoorbeeld helpen als de mensen die besloten dat Jolande moest vallen, openlijk uitleg gaven. Dat gebeurt nu nog te weinig). Maar het moet wel een kernthema worden van GroenLinkse politiek.

Wijnand noemt een aantal uitstekende punten, die (gelukkig) al gemeengoed zijn binnen GroenLinks. Maar we moeten ons ook onderscheiden in de soort van politiek die we bedrijven. Integere politiek moet het zesde punt zijn in de agenda voor GroenLinks. Niets meer en niets minder.

Maar er is weer hoop. Het is tijd. Voor verandering. Voor GroenLinks.

Missie Kunduz: de dilemma's voor GroenLinks

Kunduz

Donderdagnacht ging de kamer, met steun van D66 en GroenLinks, akkoord met de missie in Kunduz. Daar ging een heftige parlementaire discussie aan vooraf, waarbij het Kabinet grif toezeggingen deed, die misschien niet allemaal even realistisch waren.

Want de context in Afghanistan zit zacht gezegd niet mee voor deze missie. Afghanistan staat volgens Transparency International in de top-3 van de meest corrupte landen ter wereld. Karzai heeft zijn herverkiezing te danken aan bedrog. En de mogelijkheid van de internationale gemeenschap goed bestuur af te dwingen is vergeleken met een paar jaar geleden beperkt geworden. In 2014 zullen de meeste buitenlandse troepen zijn vertrokken en President Karzai trekt zich nu al weinig meer van de internationale gemeenschap. Nu er lucratieve grondstoffen zijn gevonden, staan Afghaanse machthebbers voorgesorteerd om een graantje mee te pikken. Dit is, kortom, geen regering die er belang bij heeft corruptie en rechteloosheid met kracht te bestrijden. Zelfs onder zware internationale druk boekt de corruptiebestrijding maar schoorvoetend resultaat.

Daarbij komt dat we in Kunduz niet lead nation zijn. Dankzij die positie kon Nederland in Uruzgan sterke invloed uitoefenen op hoe het bestuur functioneerde. In de jaren dat Nederland de leiding had, hadden de verschillende ethnische groepen inspraak in bestuursbesluiten en verbeterde de democratie en het bestuur. Het relatief lage geweldsniveau dat Nederland hanteerde droeg bij aan stabiliteit. In Kunduz zijn we afhankelijk van de Duitsers. Die zijn overigens wel beduidend ontvankelijker voor onze positie dan de Amerikanen.

Maar er is ook een andere kant. GroenLinks-leider Jolande Sap heeft, conform de motie Peters-Pechtold en het verkiezingsprogramma, gevochten om de politiemissie zo civiel mogelijk te maken. De training van agenten is langer geworden en meer gericht op civiele taken. Er ligt een toezegging dat het huidige hoofd van de politie in Kunduz vervangen wordt – al moeten we nog zien wat daarvan terecht komt en wie er voor in de plaats komt. Er is toegezegd dat Nederland invloed zal krijgen op de recrutering -al zal het politieke druk vergen om dit daadwerkelijk af te dwingen. En er is de toezegging dat de agenten niet zullen worden ingezet voor paramilitaire acties – al moet daarvoor bedongen worden dat er meer Afghaanse legereenheden zullen worden ingezet in Kunduz. De gemiddelde Afghaan zal het overigens worst zijn of agenten al dan niet paramilitair worden ingezet, als het maar rustig blijft.

De meest cruciale vraag is wat mij betreft: kun je de gemiddelde Afghaan in Kunduz recht in de ogen kijken en zeggen dat de missie verschil zal maken voor hun veiligheid, hun toegang tot rechtspraak en de handhaving van recht en orde? Ik denk dat je die vraag eerlijk met ja kunt beantwoorden. De extra training, de monitoring en de extra aandacht voor het functioneren van de politie zullen vruchten afwerpen. Maar er staan ook fikse investeringen gepland in de rechtsstaat. Op dorpsniveau wordt flink ingezet: deze missie zal juist community justice in Kunduz helpen opbouwen. Dat is belangrijk, want het is vaak de dagelijkse onveiligheid die dorpelingen uiteindelijk doet zeggen: geef ons dan maar de Taliban. Tegelijk investeren de Duitsers miljarden in ontwikkelingssamenwerking: gezondheidszorg, scholen, basisvoorzieningen. Het leven van de gemiddelde Afghaan in Kunduz zal dus wel degelijk verbeteren. We moeten ons ook niet verliezen in cynisme, dat is te makkelijk.

Is dat bescheiden resultaat voldoende voor ons? Er zal grote en constante druk nodig zijn om dat resultaat te kunnen borgen. Maar er ligt nog een ethische vraag onder. Als wij meedraaien in dit systeem – een door de Amerikanen gedomineerde missie in Afghanistan, een door corruptie geteisterd land- steunen we dan niet tegelijkertijd dat systeem? Wegen de resultaten op tegen de nadelen? Door mee te doen verwerf je het recht om met gezag te spreken op podia die je anders nooit zou betreden. Wie nee zegt, verliest die mogelijkheid. In Uruzgan hebben we een visitekaartje afgegeven met een missie die beduidend minder gewelddadig was dan in de omringende provincies en toch betere resultaten boekte. Dat is niet onopgemerkt gebleven. In Kunduz krijgen we de mogelijkheid dat voort te zetten: kwaliteit van politie boven kwantiteit. Maar als we te gemakkelijk meedraaien verlenen we een corrupt systeem en een te gewelddadige NAVO-missie legitimiteit.

Dit zijn de dilemma's waar het GroenLinks-congres zal zich komende zaterdag gesteld ziet. Er liggen al ettelijke moties klaar, waaronder een die -nu nog- geformuleerd is als een motie van afkeuring. Dat zou onterecht zijn. Partijleider Jolande Sap heeft niet alleen leiderschap getoond, maar de gehele fractie is gewetensvol en integer te werk gegaan bij een besluit waarmee zij uiteindelijk ook het GroenLinks verkiezingsprogramma hebben uitgevoerd.

(Dit stuk verscheen vandaag als opiniestuk in Trouw)

De enige kans voor links ligt in het midden.

Deze zaterdag is politiek gezien een uiterst interessante dag, om twee redenen. CDA-minister Hans Hillen kondigt vanmorgen in de media al het eerste verschijnsel aan. Vandaag is de dag dat het CDA een ruk naar rechts maakt. Daarnaast vindt vandaag in den Bosch de manifestatie ' Armoede werkt niet" plaats. Job Cohen zal daarbij aanwezig zijn; Femke Halsema en Alexander Pechtold ontbreken. Vandaag is ook de dag dat de PvdA haar positie als primus inter pares op links definitief opgeeft.

Vanwaar die laatste conclusie? Welnu, iedereen die de demonstraties op links een beetje kent - en ik ken ze, want heb er vele bezocht en ben betrokken geweest bij de voorbereiding van enkele - weet dat de SP op dergelijke manifestaties graag een zeer dominante rol speelt. Dat geldt zowel voor de uitstraling en het format, als ook voor de inhoud. De manifestaties zijn een belangrijk deel van de PR-strategie van de SP, en zij zorgt er dan ook voor dat in de beeldvorming de tomaat domineert.

Persoonlijk ben ik me door de agenda erachter, ondanks mijn actieverleden, in toenemende mate ongemakkelijk gaan voelen op dergelijke bijeenkomsten: de extremere geluiden overheersen. Er is minder ruimte voor nuance. Tsja, daar is het een manifestatie voor, hoor ik u denken. Maar ik wil niet alleen voor eigen parochie preken, voor het eigen hermetische gelijk. Ik wil meer mensen aanspreken dan alleen de extreme linkervleugel.

Voor de PvdA heeft haar aanwezigheid in Den Bosch vandaag grote consequenties. Ze is te gast bij de SP. Al lange tijd laat de SP duidelijk merken dat ze groter wil worden dan de PvdA en in de peilingen is zij dat nu ook. De aanwezigheid van Cohen vandaag doet veel SP-ers dan ook triomfantelijk gniffelen. En hoezeer PvdA-ers ook bezweren dat het juist heel sterk is van Cohen om aanwezig te zijn in Den Bosch, de beeldvorming is dodelijk voor de partij.

De afgelopen dagen hebben we een stevige discussie gezien over de richting die links nu moet inslaan. Kort gezegd komt die neer op de vraag: progressief of conservatief? Gaat het om 'Stop de afbraak van de verzorgingsstaat', of gaat het om het pro-actief omvormen naar een stelsel waarbij iedereen gestimuleerd wordt mee te doen? Ook op andere gebieden speelt die keuze. Er liggen grote uitdagingen op gebied van duurzaamheid en op het gebied van internationale solidariteit en van culturele openheid: trekken we ons terug achter de dijken of blijven we internationaal georiënteerd? Maar uiteindelijk gaat het om een belangrijk punt, dat Links zal moeten oppakken. Hoe zorg je ervoor dat iedereen maatschappelijk mee kan blijven doen en zich kan ontwikkelen, dat niemand buiten de boot valt? Hoe zorg je ervoor dat het ideaal van de emancipatie, van het lokkend perspectief om grip te hebben op je eigen toekomst, kan blijven bestaan voor iedereen?

Het lijdt geen twijfel dat het beleid van het kabinet-Rutte grote maatschappelijke tweespalt zaait. Dat gebeurt op twee manieren. Cultureel, want Wilders gaat rustig door met van wrok doortrokken retoriek en het opzetten van groepen tegen elkaar. En sociaal-economisch. De belangrijkste kloof ligt niet zozeer tussen rijk en arm. Dat is te simpel. Weliswaar voelen de laagste inkomens zich in toenemende mate in de knel zitten, maar zij zijn niet de enigen.

De PVV dankt haar succes aan het feit dat zij tot nog toe de enige partij is die oog heeft voor de positie van de middeninkomens, die in toenemende mate verslechtert. Deze groep heeft het om drie redenen moeilijk. Op de eerste plaats ziet zij haar positie op de arbeidsmarkt verslechteren doordat veel traditioneel voor haar bestemde werkgelegenheid wegvalt: de postbodes, de politie, het onderwijs. Ze ziet daarnaast ook de sociale samenhang in de buurt afnemen. Tegelijkertijd worden overheidsvoorzieningen die voor haar bestemd zijn in toenemende mate ontoegankelijk. Zelfs de allerslimste burger kan tegenwoordig de weg niet meer vinden tussen de aanvraagtoetsingen, de indicatie-stellingen, de wachtlijsten, de telefoon-keuze-menu's en de spreekuren. Geen wonder dat deze groep ressentiment kweekt - en als links dat ressnentiment niet weet te adresseren, zal Wilders blijven winnen.

De accenten liggen bij verschillende linkse partijen anders - D66 en GroenLinks zijn van oudsher meer international georiënteerd en cultureel gezien meer open dan de SP; GroenLinks legt meer de nadruk op milieu en duurzaamheid; en D66 en GroenLinks leggen meer de nadruk op een participatie gebaseerd sociaal stelsel omdat zij de emancipatorische werking van maatschappelijk meedoen belangrijk vinden. In die zin zijn GroenLinks en D66 beduidend progressiever dan de SP, dat kan zeker zo gezegd worden. En zeker is ook dat de PvdA momenteel niet goed weet waar zij staat. De reacties vanuit de PvdA op de oproepen van Halsema maken de agendaloosheid binnen de PvdA duidelijk zichtbaar. Maar uiteindelijk is er een punt dat links zeker bindt: het in stand houden van maatschappelijke samenhang en het ideaal van emancipatie.

In een tijd waarin er veel op het spel staat, is het voor links alleen maar gunstig als zij een zo breed mogelijk publiek aanspreekt. Nu de VVD al naar rechts is opgeschoven, en het CDA dat vandaag gaat doen, ligt het midden wijd, ja wagenwijd open. D66 is daar al ingesprongen. Een partij als GroenLinks zal naar verwachting in toenemende mate teleurgestelde VVD- en CDA kiezers aanspreken. En Roemer kan wel roepen dat hij Halsema rechts vindt, de enige kans om links zo veel stemmen te geven dat zij bij de volgende verkiezingen wel de meerderheid haalt, ligt erin ook het midden aan te spreken. Die mogelijkheid is nu meer dan ooit. Emile Roemer weet dat even goed als ik. Alleen - de PvdA, weet die het ook?

Dit stuk verscheen eerder op Joop.nl

Femke Halsema in Utrecht

Vanmorgen was Femke op campagne in Utrecht - zat vervolgens bij Spijkers met Koppen en vertrok toen naar Nijmegen. Na een optreden van Vincent Bijlo en een verkiezingsspeech, nam ze nog even tijd voor de kiezers. Twee lieve dames.

Voor wie het gemist heeft...

... de aankondiging van Femke Halsema in DWDD. Goed nieuws!

Femke en Het Interview

Okee, ik had blogpauze, vanwege huizenkoop enzo. Maar vooruit, op verzoek van Margreet, die dat deed nog vóór de consternatie uitbrak (hier, hier en hier), en er zelfs, jawel, vragen dreigden in de Partijraad, een stukje over Het Interview Met Femke.

Dus eerst wou ik een mooi stukkie schrijven over dat ik vind dat Femke best nog eens vier jaar meekan. Maar elders in GroenLinks is nogal wat gaande over dit interview. Omdat ik geen zin heb in close reading (dat heeft Christian immers al gedaan), maar even recht voor zijn raap wat ik ervan vind.

Want het artikel plaatst emancipatie en islam tegenover elkaar. En is daar een probleem? Natuurlijk! Je moet wel een ton boter op je hoofd hebben, om niet te zien dat 'de' Islam -en we kunnen hier best even genereren, want in verreweg de meeste Islamitische landen is het zo- vrouwen een ondergeschikte positie toebedeelt. Misschien moet je, zoals ik, in Uruzgan zijn geweest, en gezien hebben hoe hoog het percentage zelfmoorden onder pas getrouwde vrouwen is - puur, omdat de combinatie van Islam en ongeletterdheid voeding geeft aan zeer onderdrukkende opvattingen over vrouwen. Die de deur niet uit mogen. Geïsoleerd zijn. Zich niet mogen uitspreken. Die ongestraft verkracht mogen worden en mishandeld. Die niet naar school mogen, laat staan een beroep uitoefenen. Veel imams in met name sociaal-economisch achterblijvende gebieden dragen die opvattingen uit en vrouwen kunnen daar letterlijk niet mee leven. Dat is om stil van te worden - als je het niet eigenlijk uit zou moeten schreeuwen.

Is er dan een probleem met 'de' Islam, of landen waar de Islam de boventoon voert? Zekers, kijk het Arab Human Development Report (PDF) er maar op na. De vorm die de Islam heeft aangenomen, en die de Arabische cultuur in hoge mate vormt, is volgens de auteurs een belangrijke hinderpaal voor vrouwenemancipatie. Je kunt zeggen dat de 'zuivere' Islam daar niets mee te maken heeft maar dan begeef je je al op het terrein van de Itjihad - de uitleg.

En als het nu gaat - en dat is míjn mening, niet een interpretatie van wat Femke eventueel bedoeld of gezegd zou hebben- om een keus tussen respect voor 'de' Islam, en respect voor vrouwenrechten: welnu, simpel, dan kies ik voor het laatste. Want de concrete mensenrechten van mensen of groepen mensen gaan vóór het recht van anderen om hun religie uit te dragen. Geloven mag je wat je wilt - maar als je anderen consequenties op wilt leggen van wat je gelooft, dan begeef je je op een heel ander vlak.

En daarbij, religies zijn bepaald niet boven kritiek verheven. Ook al leven wij in een maatschappij die bepaald wordt door de drie grote 'openbaringsreligies' (Jodendom, Islam en Christendom') en hebben we dus de neiging religie als onfeilbaar te zien, ik beschouw religie wel degelijk als mensenwerk. Daar ben ik, vrees ik, ook godsdienstpsycholoog voor. Bovendien beschouw ik mijzelf als een religieus mens dus als een, laten we maar zeggen, ervaringsdeskundige. Het zijn mènsen, die religie vormgeven, niet zozeer de ene of de andere engel, heilige of zoon van God; uiteindelijk zijn het mensen, die de institutie oprichten en in stand houden, die het Grote Boek redigeren en opnieuw redigeren, die priester zijn, die vertellen wat mag en niet mag en die daarmee de inspiratie en het dagelijks leven van hun volgelingen in meerdere of mindere mate bepalen.

Je mag, ja, moet, respect hebben voor een cultuur, een religie. Maar dat betekent niet dat je alles maar klakkeloos aan moet nemen. Een religie of cultuur wordt in belangrijke mate bepaald door degenen die de macht hebben. En moet je altijd een open oog hebben voor onrecht - in onze eigen cultuur, en die van anderen. Je kunt je ogen sluiten voor de ongelijke positie van vrouwen in de Islam omdat je denkt: 'het is hun eigen keus om hoofddoekjes te dragen', maar dat is geen verlicht liberalisme. Dat is onverschilligheid. Onverschilligheid voor de omstandigheden waarònder vrouwen die keuze maken.

Dat Femke dus de positie van vrouwen in de Islam, maar ook in fundamentalistisch Christendom of Jodendom, aan de orde stelt, dat is me uit het hart gegrepen. En als ze de Islam in haar verschijningsvorm, in combinatie met andere factoren zoals ongeletterdheid, een probleem noemt, dan heeft ze wat mij betreft gelijk. Want die combinatie maakt dat mensen teveel overgeleverd zijn aan conservatieve imams die dan enorme grip krijgen op hun levens. Vooral op vrouwenlevens. Dat is inderdaad een probleem. En dat uit te spreken, dat is níet hetzelfde als Islamofobie.

Als Femke deze uitspraken níet zou hebben gedaan, dàn had ze ter verantwoording moeten worden geroepen. Dus mocht mevrouw Halsema zo nodig in de Partijraad aan de tand gevoeld moeten worden, welnu, dan kom ik hoogstpersoonlijk (als ik even kan en niet op vakantie ben) naar de Partijraad om ook mijn zegje te doen. Als dat mag van de voorzitter. En ik roep Margreet namens het FemNet op om gezellig mee te gaan.

Oja, enne: Femke: four more years!

Kleine politieke analyse vanuit de linkerhoek.

Het stof is weer een beetje neergedwarreld. Mijn bureau ligt vol met kranten. De meest indringende kop: 'PVV na winst tweede partij'. Een GroenLinks-speldje herinnert nog aan de uitslagenavond - de eerste keer in vele jaren dat we weer volop konden juichen. Geheel volgens verwachting heeft D66 flink gewonnen, maar schokkend is het verlies van de PvdA.



Ruim baan voor Wilders! Ja, dat de PVV groot zou worden was verwacht. De komende tijd zal dat ook alleen maar erger worden. Het heeft veel te maken met dat Wilders nog steeds kan roeptoeteren wat hij maar wil, en te weinig weersproken wordt. Het slotdebat nog eens afkijkend, wordt daar uitermate duidelijk. Wilders roept dat hij zich in het EP nergens bij gaat aansluiten, want hij wil onafhankelijk blijven. Femke Halsema wijst hem er fijntjes op dat hij dan ook niets voor mekaar zal krijgen, aangezien je als onafhankelijk parlementslid nauwelijks spreektijd en faciliteiten krijgt. Zodra duidelijk wordt wat ze gaat zeggen, begint Wilders onbeschaamd hard over haar woorden heen te roepen. Gespreksleider Ferry Mingelen grijpt niet in, zoals hij Wilders überhaupt het hele debat dienstbaar de ruimte geeft. Onthutsend, noemt Thijs Niemantsverdriet van Vrij Nederland dat, en dat is het ook. Is dit de manier waarop de media de komende tijd met Wilders zullen omspringen?

Verongelijkt geroeptoeter. Wilders riep op tot het vertrek van dit Kabinet, terwijl hij goed weet dat dat ongebruikelijk is -een kabinet dat laag staat in de peilingen blijft juist zitten- en dat die oproep niet nagevolgd zal worden. Daarmee zweept hij zijn aanhang verder op, die het geen bal kan schelen of wat hij roept reëel is of niet. Ik voorspel al wat Wilders volgende stap zal zijn. Hij gaat over een maandje of twee luid klagen over dat zijn partij van het Europees Parlement geen voorzieningen krijgt en geen spreektijd. Dat ze hem discrimineren en dat er een cordon sanitaire om zijn partij heen ligt. En zijn achterban, die die half verongelijkte, half uitdagende slachtofferrol ('ik tegen de rest van de wereld') geweldig vindt, loopt weer met hem weg.



Nog meer winst voor PVV. Ook de resultaten bij de volgende verkiezingen tekenen zich al af. Wilders zal nog meer winnen. Het CDA blijft -door haar grootte- de enige partij waarmee Wilders kan regeren. En móet regeren - want hij moet toch eens door de mand vallen. Daarop vooruitlopend, zal Wilders zoals Pim Fortuijn vóór hem, een niet-aanvalsverdrag sluiten met het CDA. Hij zal juist vooral de aangeslagen PvdA aanvallen - die, zoals Bos zelf al voorspelt- zal verliezen. De PvdA lijkt de kluts werkelijk volledig kwijt te zijn. De vraag is ook of het slim was van de PvdA om de PVV al zo vroeg uit te sluiten - maar gedaan is gedaan. Dat de partij ook nog bevolkt wordt door mannetjesputters als Jacques Monasch die maar wat roepen, helpt ook niet.
En de VVD, achja de VVD. Dankzij Van Baalen is het verlies beperkt gebleven. Maar bij de 2e Kamerverkiezingen is het weer Rutte. Wilders zal met plezier 'hoe heet die partij ook weer? Oja, de VVD' verder op achterstand zetten.

GroenLinks en D66 op winst. Dat Wilders het daarnaast op de bestuurskunde-doctorandussen met designbrilletjes en Prius-rijders heeft gemunt, zal respectievelijk D66 en GroenLinks alleen maar goed doen. GroenLinks hóefde Wilders al niet eens uit te sluiten: dat deed de PVV-leider zelf al, zoals in het slotdebat nog eens duidelijk werd. GroenLinks en D66 hebben nu duidelijk gewonnen en beide partijen zullen de winst zeer waarschijnlijk doorzetten. De PvdA werd deze verkiezingen al leeggegeten door D66 en GroenLinks. De PvdA is simpelweg geen geloofwaardig alternatief meer op links.



Krachtenveld. Het krachtenveld bij de komende 2e kamerverkiezingen kun je dus uittekenen. PvdA en VVD blijven klein, het CDA maakt zijn reputatie als vluchtheuvel waar en vormt met de PVV en eventueel een derde partij een regering. De oppositie zal komen van een sterke linkervleugel, bestaande uit GroenLinks en D66. De SP zal - zo lang Jan Marijnnissen zijn ego nog niet kan beteugelen, klein blijven. Marijnissen is helaas de vloek die op het leiderschap van Agnes Kant ligt (naast haar chronisch slechte humeur dan).

De PVV moet regeren! Regeren, dat wordt de grote test. Er zijn natuurlijk twee opties. De eerste optie is dat de PVV à la de LPF, vergruizelt en aan onenigheid ten onder gaat. Maar dat geloof ik niet. Wilders heeft het zaakje veel te goed in de hand. De tweede optie is waarschijnlijker. De PVV wordt 'fatsoenlijker' en 'realistischer' en stelt daarmee onherroepelijk haar achterban teleur. De oppositie zal niet ophouden erop te wijzen dat Wilders zijn beloften niet houdt - en dat die beloften ook überhaupt helemaal geen goede oplossing waren. Rotzooi in de wijken los je niet op door alle buitenlanders uit te zetten, maar door de wijken op te knappen en er met politie en instellingen aanwezig te zijn: scholen, gezondheidszorg, buurthuizen. Werkeloosheid los je niet op door de Polen terug te sturen en Brussel te sluiten, maar door banen te scheppen en door een brede, goed gereguleerde Europese markt.



Moeizaam. Hoe dan ook, we zitten straks met een moeizaam functionerend kabinet. Want Wilders zal zijn speelruimte zo groot mogelijk willen houden en blijven roeptoeteren, wat hem door het CDA niet in dank zal worden afgenomen. Na dat kabinet zal Nederland gespleten achterblijven. De oppositie heeft behoorlijk vrij schieten. Links, met name 'modern links', zal met GroenLinks en D66 groot worden. Maar aan de andere kant zal er sprake zijn van veel ongekanaliseerde onvrede onder de lager opgeleide bevolking - een soort onverzadigbare verongelijktheid. Die groep heeft inmiddels een fikse hekel aan alles wat met regels te maken heeft -Wilders stoort zich ook nergens aan- en alles wat 'intellectueel' of overheid is -Wilders zet nu al de anti-campagne in.

Nieuwe PvdA. Het is daarom te hopen dat de PvdA zich in de tussentijd opnieuw weet uit te vinden, zodat ze opnieuw de kiezers kan terugwinnen die ze kwijtraakte aan Wilders. Het regenteske en arrogante moet eraf want dat is na Fortuijn nog onvoldoende gebeurd. De PvdA zal zich opnieuw moeten presenteren als degene die opkomt voor de belangen van wat vroeger de arbeiderklasse en de middenklasse heette. Dat is een even dringende als enorme opgave. En dat zal onder een nieuwe leider moeten gebeuren, want Bos is na een korte opleving als bankenredder nu echt uitgerangeerd. Hans Spekman lijkt me een hele goede kandidaat.
Ik zie dus, kortom, een mooi links kabinet opdoemen - alleen nog niet nu.

Denk Groot Stem Groen

Ziezo: vroeg op, na gisteravond nog het lijsttrekkersdebat gekeken te hebben. Zo dadelijk even naar het stembureau, werken, en vanavond naar de uistlagavond. Fototoestelletje mee, voor op het blogje. Want ik reken op een mooie overwinningsspeech van Femke vanavond - en van Judith natuurlijk. En dan op tijd weer naar huis voor het laatste lijsttrekkersdebat.

Maar eerst ff groot denken GroenLinks stemmen. Waarom? Noujakijk (zo zei Paul Rosenmöller altijd), noujakijk, dat zeg ík niet, dat zeggen anderen:

* Omdat GroenLinks het meest rekening houdt met ontwikkelingslanden, zegt Fair Politics (Evert Vermeer Stichting, Oxfam Novib, Hivos, ICCO en Cordaid).
* Omdat GroenLinks het meest homovriendelijk is, zegt het COC.
* Omdat GroenLinks zich het meest inzet voor de democratisering van Europa, zegt het Montesquie Instituut.
* Omdat GroenLinks zich breed inzet voor de mensenrechten, zegt Amnesty International.
* Omdat GroenLinks het beste samenwerkt met andere Groene partijen in de Europese fractie, zegt VoteWatch.eu.
* Omdat GroenLinks het meest progressieve beleid en financiering voorstaat rondom seksualiteit en het krijgen van kinderen, zegt de Rutger Nisso groep, en riep Judith Sargentini uit tot meest sexy Europarlementariër.
* Omdat GroenLinks de beste partij is voor het vaderschap, zegt PapaMagazine, en de beste voor vrouwenrechten, zeggen de lezeressen van Opzij.
(Bedankt voor het rijtje, Toine!)

Verkracht? Ontvoerd? Geert Wilders trapt nog eens lekker na.

Nog nooit heb ik Femke Halsema zó terecht zó boos gezien. De woede trilt in haar stem door als ze Wilders toebijt: "Verkrachting gebruikt u niet voor zo'n onbenullig, dom politiek verhaal!"



Wat is het geval? Wilders verhaalde in zijn bijdrage over het verantwoordingsdebat (oftwel: Gehaktdag) het voorbeeld van de Nederlandse journaliste Joanie de Rijke, die vorig jaar werd gegijzeld door de Taliban, en daarbij werd verkracht. De Rijke schrijft daarover in haar boek 'In handen van de Taliban'. ''Het was een vreselijke ervaring, maar toch heb ik die week ook de menselijke kant van mijn ontvoerders gezien'', zei ze dinsdag in Vlaamse media. Een sterke opmerking, en blijkbaar speelde de journaliste naar Geert Wilders' zin te weinig de rol van zielig slachtoffer. In het debat diskwalificeerde hij haar uiting als: "het goedpraten van een verkrachting", en als "tekenend voor het morele verval van onze elite". Daarop volgde de woedende reactie van Halsema.

De uitlatingen van Wilders lijken onderdeel te zijn, aldus het NRC, van een nieuwe haatcampagne, deze keer gericht tegen iedereen die ook maar enige band heeft met het maatschappelijk bestuur van Nederland. Van de „glad pratende bestuurskundedoctorandussen met designerbrillen” tot de VPRO en de „kunstmaffia”.

De journaliste vindt de uitspraken van Wilders "heel, heel pijnlijk". In het radioprogramma Met Het Oog Op Morgen zei ze: "Ik was slachtoffer van een situatie waar ik zelf geen controle over had. Het morele verval van de elite heeft daar niets mee te maken. Hier wordt platte politiek bedreven op basis van mijn persoonlijk verhaal". En in gesprek met De Pers zegt ze: ‘Het is voor mij een heel persoonlijk en emotioneel verhaal’ (...) ‘Om dat in de politiek te betrekken is not done. Wat er met mij is gebeurd, ben ik eigenlijk nu pas aan het verwerken. Ik begin nu pas te beseffen wat er is gebeurd.’ En gelijk heeft ze. En dergelijke traumatische gebeurtenis is ten diepste De Rijke's verhaal: het past niet om daar mee aan de haal te gaan. En ook het morele oordeel is aan háár. Daarbij past respect van de omstanders. Respect - was dat niet de favoriete term van Geert?

De Pers vroeg vervolgens aan opinieleiders en politici, of Wilders nu eindelijk 'te ver' was gegaan. Ik denk het niet. Haat, haat gaat nooit te ver. Haat voedt zichzelf. En haat stopt pas op het moment dat men zoals bijvoorbeeld op de Rwandese slagvelden of op andere puinhopen, plotseling vol afschuw om zich heen kijkt en zich realiseert dat niets deze puinhopen, dit verdriet, deze verwondingen, en wellicht: deze doden, waard was. Of als de haat die gewekt is, zich opeens tegen zichzelf keert. Dat je het prima vond als die ene groep gediscrimineerd werd, maar je rot schrikt als jíj opeens aan de beurt bent.

Dat is waarom fatsoen was uitgevonden. Was dat niet ook zo'n favoriete term van Geertje?

Entr'acte: Femke en Judith op campagne

Prachtig weer, en ook al moest ik de middag sleutelen aan de nieuwe Waterstof (deze keer: geheel over de crisis, komt morgen uit!), er was toch wel tijd om tussen de hooikoortsproestbuien door even naar het Griftpark te fietsen om de GroenLinkse Eurocampagne op de foto te zetten. Daar gaat-ie:

Wat? Wie komt er? O die Halsema van GroenLinks? Nou dan blijf ik nog even zitten.


O kijk daar zal je ze hebben zeg!



Vincent Bijlo doet de opwarming - voor zo ver dat nog nodig is met het klimaat van tegenwoordig.


Dat heb je altijd, jong publiek dat geen grenzen kent.


Heel erg geroutineerd campaigner.



Wachten tot ze op mag.


Wel relaxed, met drankjes, ballonnetjes en dekentjes om op te zitten.


Okee, nou mag jij.


Tussen het publiek nog meer lol dan ervóór.

Lucas

Voor Kees, Natasja, Lisa en Samuel moeten dit intens droevige dagen zijn. Ik wens jullie veel kracht en liefde om je heen.

GroenLinks in Europa

Judith Sargentini neemt applaus in ontvangst na haar speech voor het congres (foto Noel de Winter)

Het is de heerlijk druilerige morning after, gister was het GroenLinks congres voor de Europese verkiezingen. Vaak een congres voor de diehards, dus iets minder druk dan normaal.

Ik denk dat we met Judith Sargentini een lijsttrekker hebben gekozen die de GroenLinks standpunten in heldere bewoordingen prima voor het voetlicht kan brengen. Onopgesmukt en uitgesproken, dat is denk ik wel haar grootste kracht. Een lijsttrekker die daarmee goed in het tijdsbeeld past. Dat Bas Eickhout op twee zou komen stond al zo goed als vast -GroenLinksers zijn uitermate braaf in het afwisselen van vrouwen en mannen op de kandidatenlijst.

De speech van Judith was eigenlijk nog inhoudelijker dan die van Femke. Ze ging uitgebreid in op de financiële crisis en de alternatieven uit groene hoek.


Toch baart mij nog één ding zorgen. GroenLinks is de partij die alternatieven aan kan dragen voor de financiële crisis. Immers, Femke Halsema schreef onlangs een boek dat juist nu uitermate relevant is, waarin ze een alternatief lijn schetst voor hyperconsumentisme. Iedereen is het er immers over eens dat deze crisis een crisis is van duurzaamheid, van waarden en van de waarde van geld. Toch lijkt het erop dat de alternatieven zich nog niet laten bundelen.

Je had onlangs het Appèl van Antwerpen, ondertekend door onder andere Herman Wijffels, Jan Pronk, Arnold Heertje, Farah Karimi (Oxfam Novib), Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink (CU), Liesbeth van Tongeren (Greenpeace), Hans Opschoor en Jan Juffermans (Kleine Aarde), maar dat heeft weinig impact gehad. Het was vooral procesmatig gericht, maar stelde geen doelen. Je hebt de 'New Green Deal', voortkomend uit GroenLinks, maar ook FNV en Natuur en Milieu. Maar het lijkt wel alsof niemand nog de onderbouwing van de alternatieven goed heeft uitgedacht, en gebundeld. En intussen wachten we met zijn allen op het kabinet.
De organisaties uit de hoek van ontwikkelingssamenwerking laten intussen nauwelijks van zich horen, behalve dan dat ze hun budget aan het verdedigen zijn. Maar ze komen niet met alternatieven, spelen geen rol in de discussie en knopen niet de voedselcrisis, klimaatcrisis en financiële crisis aan elkaar, terwijl juist zij dat goed zouden kunnen.

Dat is jammer. Met de Waterstof , nieuwsbrief van de links-liberale denktank Waterland bereiden we nu een crisisnummer voor. Hopelijk een zetje in de goede richting, maar in ieder geval iets dat ik zelf wil en kan doen.

Tineke Strik trekt zich terug.

Senator Tineke Strik trekt zich terug als kandidaat voor GroenLinks voor de Europese fractie, enkele dagen nadat Judith Sargentini is verkozen tot lijsttrekker. Het is misschien niet zo heel erg verwonderlijk, gezien de overeenkomst tussen beider profielen: vrouw, sociaal, kennis van Ontwikkelingssamenwerking en vluchtelingenproblematiek.
Nadat Judith was verkozen tot lijsttrekker, is het bijna voorspelbaar dat de nummer twee een man wordt -gezien de braafheid van GroenLinksers in het afwisselen van mannen en vrouwen op kandidatenlijsten. Tineke trekt zich terug ten behoeve van Bas Eickhout als nummer twee - ik zou haast zeggen, zijn kostje is wel gekocht nu. Maar hoe dan ook: een moedig besluit van Tineke.

Waaruit maar weer blijkt dat een campagnevideo waarin veel prominenten -en zelfs, zeer ongebruikelijk, een zittend kamerlid- je steunen, niet de doorslag hoeft te geven. De wervende mail die de Eerste Kamer Fractie uitstuurde, en waarvoor later excuses werden aangeboden heeft denk ik niet geholpen. Misschien heeft de combinatie van die twee dingen teveel de indruk gewekt dat het hier om een 'kandidaat van de partijtop' ging. Ach, gelukkig blijft Tineke wel senator.

Judith Sargentini GroenLinks Lijsttrekker Europa

Judith Sargentini heeft zojuist de meeste stemmen gehaald in de verkiezingen voor lijsttrekker van GroenLinks voor Europa. Onverwacht, ik moet het echt zeggen: want gezien alle blogs die voor Bas Eickhout pleitten dacht ik dat hij het op zijn sloffen zou winnen. Een goede les dus: blogs zijn ook niet alles. Ik ben blij met de uitslag, want hij komt redelijk overeen met wat ik op mijn stembiljet had ingevuld: Judith 1, Tineke 2, Bas 3. Wat mij betreft hebben we als fractieleider in Europa iemand nodig met en aansprekende presentatie, en dat is Judith wel. Voor het congres ga ik mijn stemgedrag nu iets wijzigen: Bas op 2. Goed om iemand te hebben met zóveel kennis op milieugebied, en zo welsprekend.

smalende godslastering-nog-an-toe

Iedereen heeft vrijheid van meningsuiting. Gelovigen nog een stukje meer dan ongelovigen. Maar Geert Wilders heeft het meest van allemaal. Zo is de stand van zaken momenteel.

Vier jaar geleden stelde de toenmalige minister van Justitie, Piet Hein Donner, voor om het wetsartikel over godslastering uit te breiden. Artikel 147 - ooit ingesteld door zijn opa, minister van Justitie Jan Donner- bepaalt dat geschreven of gesproken uitingen die smalend of krenkend zijn voor gelovigen, niet mogen; je mag ze ook niet publiceren of aan de openbare weg plakken en het is nog eens expliciet verboden om predikanten en priesters en dergelijke te bespotten of aan eredienst gewijde voorwerpen.

Verscherping artikel 147. Minister Piet Hein opperde de verscherping van artikel 147 naar aanleinding van de moord op Theo van Gogh. Donner werd echter publiekelijk afgevallen door zijn collega-ministers Verdonk en De Graaf. Vervolgens dreigde Lousewies van der Laan om een motie in te dienen om het wetsartikel juist te schrappen. Argument daarbij was dat belediging van iemand's godsdienst niet erger is dan bijvoorbeeld belediging van iemand seksuele voorkeur en dus ook niet anders behandeld moet worden. Maar ze krabbelde uiteindelijk terug en verzachte de motie -of het Kabinet artikel 147 wilde 'heroverwegen'. Desondanks werd de motie nog verworpen. Overigens stemde ook GroenLinks destijds tegen: zoals de meeste partijen vond ze 'het moment verkeerd'.



Schrappen die hap. Momenteel werkt Harry van Bommel (SP) aan een wetvoorstel om het wetsartikel over blasfemie te schrappen. Apart genoeg was het de PvdA-er Ton Heerts, die, toen hem dat ter ore kwam, meteen met een motie kwam om het aftikel te schrappen 'op een daartoe geschikt moment' - nooit dus. Waarom speelt de PvdA hier eigenlijk boodschappenjongen van CDA en ChristenUnie? Onmiddelijk kwam er een tegenzet van Femke Halsema, die voorstelde om aan artikel 284 (over dwang) een artikel toe te voegen over geloofsdwang om afvalligen te beschermen. "Een signaal', noemde Halsema het in Pauw en Witteman: "Dit vinden wij als samenleving of als staat belangrijk: iedereen mag het geloof aanhangen dat hij wil maar niemand mag een ander dwingen om te geloven of niet te geloven". Op haar blog citeert Halsema commentaar van jurist Bronkhorst bij het arrest van de Hoge Raad inzake het ezelsproces: “Aantasting van opvattingen van mensen is iets anders dan aantasting van mensen om hun opvattingen.”

Vreemde actie van Hirsch Ballin. Ook al is een ruime meerderheid van de kamer nu dus voor schrappen, dankzij de actie van PvdA-er Heerts zal het artikel blijven staan. Hirsch Ballin stelt nu juist voor om het artikel uit te breiden met de door Halsema gevraagde bepaling over geloofsdwang en zelfs met een bepaling da atheisten niet beledigd mogen worden. Dat was niet de bedoeling natuurlijk. Als atheist mag je best beledigd worden, ik persoonlijk zou er zelfs naar uitkijken!



Lockiaans, Spinozaans of Milliaans?In een groot achtergrondstuk in de Volkskrant (helaas niet online) legde Peter Giessen dit weekend de achtergrond uit van het principe van vrije meningsuiting en de verhouding tot religie. John Locke hechte belang aan vrijheid van meninguiting opdat iedereen zijn eigen geloof moest kunnen kiezen: de staat moest daar buiten blijven. Het gaf religies grote ruimte om gelovigen te winnen maar ook te disciplineren. Baruch Spinoza achte vrijheid van meninguiting juist instrumenteel voor het zich onttrekken aan de dwingelandij van religies. Pas in de 19e eeuw verschoof de argumentatie naar een wetenschappelijker insteek van John Stuart Mill, namelijk dat blijvende discussie en debat nodig is voor vooruitgang van de rede.

Vrijheid van meningsuiting in naam van de vooruitgang. Blijft de vraag die zich nu ook voordoet: in hoeverre gaat vrijheid gepaard met verantwoordelijkheid om niet te kwetsen? Met de opmerking dat ze 'gekwetst' zijn, kunnen gelovigen immers elke discussie dood slaan. Wat mij betreft kun je wel onderscheid maken tussen kwetsen om het kwetsen ( 'geitenneuker'), en een misstand bespreken, wat in eerste instantie kwetsend kan zijn. Zo had de Opera Aïsha die de verhouding van de islam tot vrouwen thematiseerde, wat mij betreft nooit afgelast mogen worden.



En Wilders? Die was bij het debat helemaal niet aanwezig. Over vrijheid van meningsuiting denkt hij op geheel eigen wijze. Zo vond hij dat sommige kunstenaars opgesloten moeten worden en de Koran verboden. Degene met de meeste meningsuiting op dit moment is ontegenzeglijk Geert Wilders. Maar vrijheid?

Waarom een fusie tussen GroenLinks en D66 een onzalig idee is.

Zo rond de jaarwisseling pleitte top-ambtenaar Meine Henk Klijnsma voor een fusie tussen GroenLinks en D66. Klijnsma, zelf overtuigd lid van D66 (geen misverstanden daarover), promoveerde onlangs op een proefschrift over de Vrijzinnig-Democratische Bond, die bestond van 1901-1946. Sinds enige tijd bepleit ook publicist en beoogd chef-ideoloog van de Bond, Dick Pels de heroprichting van de VDB. Morgen wordt in de Balie een becommentarieerde heruitgave gepresenteerd van de brochure 'Wat de Vrijzinnig-Democraten willen'. De grote vraag morgen is: is er grond én noodzaak voor een heroprichting van de VDB?

Geschiedenis. In haar 45-jarig bestaan onderscheidde de VDB zich van zijn electorale concurrenten aan de linkerzijde (de SDAP) en de rechterzijde (de liberalen) door - de naam zegt het al- consequente aandacht voor de democratie. Het ging daarbij niet alleen om democratie in formele zin (invoering algemeen kiesrecht, referendum, versterking van de internationale rechtsorde, tegen zogenaamde 'sterke mannen'), maar er zat ook een sociaal getinte agenda aan: gelijke ontwikkelingsvoorwaarden voor iedereen met een nadruk op individuele ontplooiing en emancipatie. De VDB was zowel door vooraanstaande politici als Drucker, Treub, Bos, Marchant en Oud, als door haar bereidheid tot samenwerking, een politieke factor van belang, en nam enkele keren daadwerkelijk deel aan kabinetten: eerst met de liberalen (voorlopers van de VVD), in de jaren dertig in een crisiskabinet onder Colijn. De Bond had haar aanhang vooral onder intellectuelen en beoefenaars van vrije beroepen (notarissen, artsen). Zij sloot vooral aan bij de ideeënwereld van het toenmalige vrijzinnig-protestantisme. Uiteindelijk ging zij op in de PvdA, iets dat Klijnsma en Pels betitelen als een 'historische vergissing'.

De VDB had dus een absluut deugende en verfrissende politieke agenda. Daar kan geen twijfel over bestaan. Maar de vraag is: is vrijzinnigheid als leidraad nog steeds zo relevant dat zij als bindmiddel kan fungeren voor een middelgrote partij? En de tweede vraag is dan natuurlijk: moeten de twee meest voor de hand liggende kandidaten, GL en D66, fuseren - als eerste stap naar het opslurpen van de vrijzinnige stromingen in de PvdA en de VVD?

Geen sterke vrijzinnige ideologie. Om met de eerste vraag te beginnen: het is duidelijk dat de ondersteunende ideologie van het Vrijzinnig-protstantisme in wezen niet meer bestaat. Vrijwel niemand weet waar de letters VPRO nog voor staan - reden voor de omroep om de puntjes tussen de letters maar weg te halen. Het is niet voor niets, dat de aanleiding tot gedachten over heroprichting vooral negatief wordt geformuleerd, namelijk de opkomst van wilders en Verdonk. De aankondiging voor het genoemde debat, bijvoorbeeld, stelt het als volgt: is er ruimte voor een nieuwe beweging die zich verzet tegen religieuze, socialistische en conservatieve vormen van gemeenschapsdenken en tegen het volksnationalisme van Wilders en Verdonk? En Meine Henk Klijnsma: "De opkomst van rechtse krachten schreeuwt om een sterke en serieuze linkse tegenbeweging. Je hebt wel SP, maar die is populistisch. En de PvdA is verzwakt." Is er dan is blijkbaar te weinig aanleiding in een positief geformuleerd vrijzinnig uitgangspunt?

Er is simpelweg weinig meer over van een uitgesproken vrijzinnige traditie. Dat vindt ook hoogleraar Wibren van den Burg, die stelt: "Omdat slechts weinig kiezers vrijzinnige beginselen als belangrijkste factor bij het uitbrengen van hun stem zullen zien, is een nieuwe partij gedoemd een klein minderheidspartijtje te blijven." En zelfs Klijnsma zelf stelt dat vrijzinnigheid niet sterk genoeg is als noemer om zich op te verenigen: hoe fraai ook, de VDB was vooral een kind van haar tijd. Vrijzinnigheid, zou ik daarbij stellen, bezielt te weinig tegenwoordig. Een aantal linkse intellectuelen - ja wellicht. Maar niet de mensen in de straat, die zal het worst zijn.

Vrijzinnigheid als 'herkenbare onderstroom'. Vrijzinnigheid, stelt Van den Burg, is niet zozeer een aparte stroming, als wel 'een herkenbare onderstroom die evenzeer het karakter van de hele Nederlandse samenleving heeft bepaald als bijvoorbeeld het calvinisme.' En daar heeft hij wat mij betreft de kern geformuleerd. Vrijheid van gedachtenuiting, los zijn van dogma's, onbevangenheid, en voor iedereen gelijke ontwikkelingsvoorwaarden: het zijn principes die zowel door links-liberalen als door rechts-liberalen geclaimd kunnen worden. Het is natuurlijk niet voor niets dat Femke Halsema, toen ze in 2004 een blauwdruk presenteerde voor een vrijzinnig-links ideaal, de nadruk legde op dat 'links'. Emancipatie, duurzaamheid, internationale solidariteit maken daar deel van uit. Laten we wel wezen, de VVD kan nog zo liberaal zijn, dat liberalisme stond toch de afgelopen decennia vooral gelijk aan marktdenken, afscheid van de publieke sector, 'eigen verantwoordelijkheid' en 'ieder-voor-zich'.

Een fusie dan maar? De tweede vraag dan. Moeten D66 en GroenLinks fuseren? Een aantal lokale politici reageerden positief, zoals GroenLinks-fractievoorzitter Joke van Nieuwenhuizen uit Middelburg, die het een 'prikkelend' idee noemde. Ook GroenLinks-lid Paul Vermast uit Dronten reageerde instemmend, omdat 'de inhoudelijke verschillen tussen D66 en GroenLinks niet eens zo verschrikkelijk groot zijn.' En Irona Groeneveld (GrienLinks, Tytsjerksteradiel) werd er op zijn minst 'nieuwsgierig' van. Voormalig D66 Statenlid Johan Sieswerda wijdde er zelfs twee blogjes aan (1, 2) en houdt een warm pleidooi voor een fusie.
Klijnsma zelf benoemt D66 als dé erfgenaam van de VDB en stelt dat GroenLinks, na de door Halsema ingezette koerswijziging richting vrijzinnigheid, daar best wel bij kan.

Te breed principe. Maar Klijnsma veronachtzaamt dat vrijzinnigheid een dusdanig breed principe is dat je er in wezen alle kanten mee uit kunt. Zoals Van Den Burg betoogt: "Vrijzinnigheid is geen grondslag voor een compleet politiek programma. Over het milieubeleid verschillen vrijzinnige VVD’ers en GroenLinksers ingrijpend, zoals ook over het sociaal-economisch beleid en het internationale beleid." Ik moet inderdaad Paul Vermast teleurstellen. Zelfs een fusie tussen D66 zit er überhaupt op inhoudelijke gronden al niet in. Het sociaal-economische hoofdstuk van het D66 verkiezingsprogramma, bijvoorbeeld, lijkt verdacht veel op dat van de VVD. En laten we het maar vooral niet hebben over bijvoorbeeld Afghanistan -waar D66 een beschamend en narcistisch politiek toneelstukje van maakte. Of de houding ten aanzien van landschap (D66 / GL), milieu (D66/GL). En inderdaad, meneer Klijnsma, over de palestijnse kwestie worden wij het beslist niet eens. En tenslotte: GroenLinks is tot dusver de enige partij die het ronduit zegt: als je duurzaamheid en internationale solidariteit echt serieus neemt, moet je simpelweg minder gaan consumeren. Consuminderen dus - ik zie het politiek pragmatische D66 er nog niet voor pleiten.

Vrijzinnigheid is een fraaie leidraad voor het bedrijven van politiek, laat daar geen misverstand over bestaan. Maar het is één leidraad, en een onvoldoende leidraad om tot een gezamenlijk politiek programma te komen. Vrijzinnigheid is een zodanig breed begrip dat het onvoldoende duidelijkheid laat over het 'hoe en wat'.
En wat mij betreft, ik ben inmiddels 15 jaar lid, te trots op het 'hoe en wat' van GroenLinks, om dat op te geven voor een fusie met een partij die politiek pragmatisme zodanig tot uitgangspunt heeft verheven, dat ze zonder blikken of blozen haar minister met zijn all-time-D66-speerpunt 'de gekozen burgemeester' inruilt voor nog een portie pluche en wat geld voor onderwijs.

"Het bestaande is ons nooit goed genoeg", speecht Femke Halsema

Gister was ik nog wat te gammel - wat wil je na een weekend blusheli's wegsturen, een weekend ze weer terughalen wat moeilijker is dan wegsturen, en een weekend fregatten proberen tegen te houden die persé willen doen alsof ze noodhulp verlenen. Maar vanmorgen kon ik dan de groene wieltjes pakken richting Ginkelduin. Daar hadden we namelijk GroenLinks debatweekend, op een stiltecamping nog wel. Eén grote circustent en een boel kleinere tenten eropmheen. Gelukkig kon ik me nog herenigen met medebloggers Arnoud, Michel, Linda, Harmen en Christian. Het was dus niet zo moeilijk om snel even up-to-date te komen. Femke heeft een slimme PR-stunt uitgehald door voor enkele bloggers koffie dan wel thee te halen. Nu weet iedereen dat ze daar ook niet te beroerd voor is.

Algemene eerste indruk, behalve dan dat kamperen en politiek heel goed samengaan, vooral als het mooi weer is: het was ontzettend gezellig. Het klinkt ietwat sentimenteel maar elke keer als ik zo'n verzameling GroenLinksers bij elkaar zie vind ik het gewoon een ontzettend leuke club. Zo eentje waar ik wel bij wil horen dus.

Genoeg persoonlijk gezwam. Wat duidelijk is: GroenLinks is er qua mentaliteit al làng weer bovenop. Wat ik terughoorde uit andere workshops en wat ik hoorde in de workshop die ik zelf voorzat, was dat GroenLinksers, na de periode van zelfkritiek en discussie weer helemaal klaar zijn voor het echte werk. We weten dat het met de inhoud en de bevlogenheid wel goed zit, maar we hebben weer ambitie en werklust. We gaan weer voor de macht en niets minder. We zijn bereid de politiek leider -en de plaatselijke politiek leiders- ook de ruimte te geven die ze nodig heeft om zich te profileren. Er was optimisme en strijdbaarheid, en, wat misschien wel het belangrijkst is: zelfvertrouwen.

Ook de speech van Femke straalde die strijdbaarheid uit. Natuurlijk was milieu een item: niet alleen milieu zelf, niet milieu in de zin van spaarlampen indraaien, flessen naar de glasbak en dan klaar. Maar milieu als urgentie, milieu als internationaal probleem - onze uitstoot hier veroorzaakt klimaatverandering waar zíj daar, in afrika bijvoorbeeld, last van hebben: droogtes, en elders heftiger overstomingen. Milieu gaat niet alleen maar over moraal, noch over feelgood moie natuur: milieu gaat over mensen, over rechtvaardigheid, over solidariteit en eerlijk delen. Van milieuverbruiksruimte bijvoorbeeld. Het geluid was er dit weekend: met spaarlampen komen we er niet, we zullen écht anders moeten gaan leven, en dat zijn we niet alleen plant en dier maar ook onze medemensen verschuldigd. Milieu is ook een sociale kwestie.

Opvallend, en mij zeer welkom, was voorts het standpunt over religie: we zullen intolerantie uit naam van religie altijd bevechten. Maar óók ongeloof of atheisme mag niet intolerant zijn. Een punt dat ze al eerder had gemaakt, ten tijde van het debat over het WRR rapport "Dynamiek in Islamitisch Extremisme"

Persoonlijk was ik daar blij mee - in de workshop beginselverklaringen die ochtend had ik religie nog aangedragen als een issue waar GroenLinks zich wel eens over mag uitspreken. Wat mij betreft liefst het pagmatische standpunt dat iedereen zijn eigen bron van zingeving heeft, en dat die religieus kan zijn of niet religieus - maar altijd uitermate belangrijk. Maar dat dat niet betekent dat je anderen bepaalde vrijheden mag ontzeggen, of erger. Persoonlijk zie ik het liefst dat GroenLinks een plaats wordt waar discussies over religieuze, humanistische en andere drijfveren voor politiek kunnen plaatsvinden. Misschien ben ik te optimistisch maar ik denk juist dat dat soort discussies fundamentalisme kunnen tegengaan en überhaupt heel verrijkend kunnen zijn.

Afijn. Tot zover. Hoe dan ook, er zit weer spirit in de partij.

Jami's dag.

Vandaag is 11 september. Vandaag is Jami-dag. Vandaag presenteert het comité ex-moslims zich, nadat gister de verklaring van het steuncomité werd gelanceerd. Veel prominenten hebben getekend: hoogleraren Jos de Beus, Paul Cliteur, Wim Couwenberg, Afshin Ellian, Meindert Fennema; Andreas Kinneging, Arjo Klamer, Herman Philipse, David Pinto en Dick Swaab. Een aantal politici en oud-politici, meestens van rechterzijde: Joost Eerdmans en VVD-ers Henk Kamp, Arend Jan Boekestijn, Mark Rutte en Uri Rosenthal; ons aller Geert Wilders en oud-politica Ayaan Hirsi Ali; en Roel van Duijn, oud-GroenLinks kamerlid Evelien Tonkens en Dierenpartij-leider Marianne Thieme. Een aantal journalisten en publicisten: Cisca Dresselhuys, Thomas von der Dunk, Michiel Hegener (die het manifest schreef); Theodor Holman; Joshua Livestro, Max Pam; Paul Scheffer; Xandra Schutte, Jaffe Vink, Herman Vuijsje, Bernadette de Wit en Jolande Withuis; schrijvers Nelleke Noordervliet, Joost Zwagerman en Leon de Winter, cabaratiers Vincent Bijlo en Hans Teeuwen, oud-vredesactivist Mient Jan Faber; Ronny Naftaniel van het CIDI; Bart Jan Spruyt van de Edmund Burke Stichting; PvdA-regisseur Eddy Terstall; emeritus hoogleraar, oud-COC-voorzitter en oud-voorzitter van het humanisitisch verbond Rob Tielman; Dirk Verhofstadt (broer van-), van de belgische denktank Liberales; filmproducent Gijs van de Westelaken, Hans Blom, oud-directeur Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie; priester Antoine Bodar; Bert Janssens, directeur Humanistische Omroep, Rein Zunderdorp, voorzitter Humanistisch Verbond en tenslotte waterlanders Dick Pels, en August Hans ten Boef.

Even opvallend is wie het niet ondertekend hebben: de kopstukken van de PvdA (fractievoorzitter Jacques Tichelaar van de Tweede Kamer fractie en voorzitter Han Noten van de senaatsfractie) hadden al laten weten niet te zullen ondertekenen. Tichelaar kon zich 'niet distantieren van kabinetbeleid', waartoe de steunverklaring in feite wel opriep. Noten liet weten dat hij zich "gegijzeld" voelde "door een mediahype". Alexander Pechtold van D66 ook Jan Marijnissen (SP) tekenden niet.

Femke Halsema (GroenLinks) publiceerde haar brief aan voorzitter Michiel Hegener op haar website. "(Ik) beschouw de verdediging van (beide zijden van) de geloofsvrijheid als een inherent en principieel onderdeel van mijn werk als parlementariër. (...) Ondertekening van het manifest heeft voor mij weinig toegevoegde waarde. Bovendien hecht ik aan mijn eigen timing en keuze van woorden. ", schrijft zij. Daarnaast stelt ze: "De timing van verschijning van het manifest vind ik te ongelukkig. Ik stel het op prijs dat het steuncomité van 11 september naar de middag van 10 september is verschoven. Dit neemt niet weg dat het in de berichtgeving (met een halve dag verschil) wel degelijk een geheel zal vormen met de presentatie van de comité’s van ex-moslims, die bewust hebben gekozen voor 11 september. "

Tenslotte is in het manifest gekozen scherp afstand te nemen van de leer van de Islam, die geloofsafval zou verbieden (ettelijke passages zijn gewijd aan geloofsafval in landen als Sudan, Jemen, Pakistan, Maleisië etcetera). Echter, schrijft Halsema: "Als seculier politicus wens ik mij (...) niet te mengen in theologisch dispuut. Het maakt mij niet uit wat of waarin iemand gelooft, als hij of zij zich maar houdt aan de (grond)wet. Terecht wordt in het manifest de grondwet centraal gesteld, want daar gaat het om. Het is dan irrelevant dat in de islamitische leer (zoals overigens in elke geloofsleer) passages zijn te vinden die zich slecht verhouden tot de grondwet, zolang elke gelovige maar leeft en handelt naar de wet en de democratische rechtsstaat. Een imam mag wat mij betreft de koran zo interpreteren dat hij homoseksualiteit niet accepteert (zo heb ik dat ook van streng gereformeerden te accepteren). Onacceptabel, want in strijd met de wet en de centrale waarden van onze democratische rechtsstaat, wordt het echter als hij oproept om homoseksuelen van het hoogste dak te gooien. Dan zal ik de barricaden tegen hem opgaan. " Er moet dus een scherp onderscheid gemaakt worden tussen wat men gelooft of een mening die men toegedaan is - en waartoe men oproept of welke andere daden men pleegt, die tegen de wet kunnen zijn. Zo zullen de meeste Christenen zich gelukkig niet letterlijk houden aan de tekst "Oog voor oog, tand voor tand, hand voor hand, voet voor voet"(Exodus 21).

Met dat laatste punt heeft Halsema wel het scherpste argument dat ik tot nog toe hoorde, om niet te tekenen. de politieke argumenten van Tichelaar en Noten zijn meer procedureel dan inhoudelijk van aard. Dat er enkele slordige reneneringen in de steunverklaring staan, maakt de verklaring er wat mij betreft niet sterker op. Er wordt bijvoorbeeld gesteld dat "de zeer geringe aantallen openlijke islamverlaters doen vermoeden hoe groot het probleem is". Dat kan men niet stellen zonder gedegen kennis van de achtergronden van de manier waarop men de Islam wenst te velaten. Critici van Jami's confrontatiestrategie stellen dat men de Islam wel degelijk kan loslaten, maar dat de meeste mensen hun ouders en familie niet voor het hoofd willen stoten. Bovendien bestaat er een glijdende schaal tussen 'wat minder strikt in de leer', en 'niet meer geloven'. De opmerking in het manifest dat "bijna dertig procent van de Nederlandse moslims voorstander is van de introductie van de sharia in Nederland", is wat mij betreft eerder bangmakerij dan een uitermate relevant gegeven in deze discussie. Enkele critici vinden daarom dat Jami zich voor het karretje van islamofoben laat spannen. Opsteller Michel Hegener had waarschijnlijk met wat minder confronterende addertjes onder het gras van zijn tekst meer steun kunnen vergaren.

En Ehsan Jami? Die twijfelt momenteel tussen de PvdA en de PVV van Geert Wilders. Vandaag haalde hij nog maar eens fiks uit naar alles wat islam heet. Morgen vertrekt hij naar Brussel voor een hoorzitting waar ex-moslims uit verschillende landen hun verhaal zullen doen.