Tijd voor GroenLinks

Het is lang geleden dat ik enthousiast was over GroenLinks. Maar Wijnand Duijvendak krijgt het voor elkaar. Sinds donderdag staat er een Sinterklaaskadoorje op de website van De Helling: de download van Wijnands pamflet 'Wie we zijn en wat we willen". En ik heb het met veel enthousiasme gelezen. Zoals ik in mijn praatje voor de GroenLinks Partijraad al aangaf, hebben we nu de mogelijkheid om onszelf inhoudelijk te vernieuwen, en Wijnand geeft een voorzet die ik op veel punten onderschrijf. Laat ik beginnen met een korte bespreking - maar iedereen die geïnteresseerd is raad ik aan het pamflet zelf te lezen.

Het pamflet begint inspirerend met  een verwijzing naar de bekende Triodos commercial die viral ging. Waarom? Omdat hij appelleerde aan een sentiment dat niet wordt opgepikt door media en politici, maar wel enorm begint op te hopen onder gewone mensen: houd eens op met die negatieve Wilderiaanse klaag- en wrok-politiek! Wij willen ons weer inzetten, bouwen aan een wereld die beter, rechtvaardiger, duurzamer is dan nu. Sterker nog, we doen het gewoon.

Fundamentele kritiek.
Wijnand vervolgt met wat de kern gaat worden van zijn betoog: als je groen, links en vrijzinnig bent, dan moet je fundamentele kritiek hebben op het huidige economisch bestel. Niet alleen omdat er met dit kabinet ruimte voor is, maar omdat de noodzaak zich aandient. Die ideologische kritiek moet vervolgens vertaald worden in politieke punten. Wijnand zet ze op een rijtje:

1. Beperk de macht van de financiële markten, de banken en het aandeelhouderskapitalisme. Ze zijn te losgeslagen, teveel gericht op korte termijn winst in plaats van op maatschappelijke waarde.  De kritiek is al oud: het Angelsaksisch model wordt al decennia bekritiseerd, maar het casinokapitalisme is dusdanig schadelijk gebleken voor alles dat ons dierbaar is, dat de urgentie nu wel voor iedereen duidelijk is. Alleen reageert de politiek niet stevig genoeg.
2. Versterk de solidariteit, beperk de inkomensverschillen. Wijnand gebruikt hiervoor in essentie hetzelfde argument dat ook door Femke Halsema is genoemd in haar boek 'Geluk - voorbij de hyperconsumptie, haast en hufterigheid', namelijk dat verkleinen van inkomensverschillen welzijn van de burgers bevordert. Waar de argumentatie in 'Geluk' nog ietsje hap-snap was, is die hier vollediger. Daarbij baseert Wijnand zich grotendeels op een boek van Richard  Wilkinson en Kate Pickett, 'The spirit level: why equality is better for everyone'. In welvarende samenlevingen blijkt een een naar verhouding gelijke inkomens- en vermogensverdeling te leiden tot minder sociale problemen, minder criminaliteit, meer vertrouwen in de politiek, een gezondere, langer levende bevolking, minder statuscompetitie en angst voor statusverlies en daarom ook minder consumptiedrang en - dwang. Last but not least: de sociale mobiliteit neemt toe. In weerwil tot wat neoliberale marktfundamentalisten ons willen doen geloven, worden mensen juist in genivelleerde economieën makkelijker van een dubbeltje een kwartje.
3. Versterk het publieke domein, democratiseer de publieke diensten. De afgelopen jaren is de maatschappelijke kritiek op het vermarkten van publieke diensten sterk toegenomen. In essentie komt die hierop neer: kwaliteit wordt niet meer beloond, alles draait om winst en managers zijn zich gaan gedragen als kleine zonnekoningen. Wat de samenleving eerst bond, is nu vermarkt en kapot gemaakt. Langzaam maar zeker groeit een beweging van onderop die bepaalde publieke zaken weer overneemt. Dat is een goede zaak: het creëert wederkerigheid en vertrouwen en maakt dat het maatschappelijk weefsel weer gedragen wordt door alle burgers.
4. Geef mensen weer grip op hun tijd, bevorder immateriële groei. Richt het beleid op het vergroten van welzijn, niet alleen welvaart. In alle onderzoeken naar wat de Nederlander bezig houdt de afgelopen jaren, komt eenzelfde beeld naar voren: mensen willen minder werken om meer tijd te besteden aan wat hun gelukkig maakt: vooral er zijn voor gezin, relatie, vrienden en familie. En toch dringen opeenvolgende regeringen erop aan dat we meer en meer werken. We moeten ook wel, nu de economie tegenzit en voorzieningen worden uitgehold. Maar dat is dus niet wat mensen willen: veel mensen zijn bereid een stapje terug te doen in werk-uren, om hun tijd aan andere dingen te besteden. En herverdeling van werkzame uren zou natuurlijk ook goed zijn voor het terugdringen van de werkloosheid.
5. Beprijs producten ook naar de kosten die ze maatschappelijk en ecologisch teweegbrengen. Ecotax dus. Laat vliegtuigpassagiers betalen voor de klimaatverandering die vliegen veroorzaakt, laat automobilisten betalen voor de luchtverontreiniging en daaruit voortvloeiende gezondheidsschade. Een oude wens van GroenLinks, maar hij zou tenminste leiden tot eerlijke beprijzing, in plaats van subsidies op fossiele energie die we juist kwijt moeten.

Typische GroenLinks punten.
Er zitten geen verrassingen onder deze punten. De meeste zaken zijn eigenlijk al lang deel van het  GroenLinks gedachtegoed. De oplettende lezer heeft ze op mijn eigen blog vaak voorbij zien komen. En het bevalt me wel dat we weer voluit kunnen gaan en de fundamentele maatschappijkritiek van de partijen die aan de basis stonden van GroenLinks, kunnen paren aan realistische ideeën en beproefde alternatieven. Er is duidelijk behoefte aan het verwoorden van deze kritiek en vooral, aan een partij die zich inzet voor alternatieven. En er is genoeg energie voor die alternatieven. We laten ons niet meer de mond snoeren, ook niet over illegalen of  andere voormalige taboe-onderwerpen. Tijd voor GroenLinks om zelfbewust en met opgeheven hoofd de arena weer te betreden.

Sociale zekerheid opnieuw doordenken.
O zeker, er staan ons nog wat dingen te doen. Zo moet de GroenLinks visie op sociale zekerheid opnieuw doordacht worden.  In 'Vrijheid Eerlijk Delen' stond de wens om het sociale zekerheids-stelsel om te vormen van een stelsel gericht op inkomenszekerheid naar een stelsel gericht op participatie-zekerheid. Daar hoorde een scholings-systeem bij en een goed systeem om mensen van werk naar werk te begeleiden. Die laatste zijn er in de politieke werkelijkheid van af gevallen, terwijl GroenLinks wel heeft meegewerkt aan het 'uitkleden' van inkomenszekerheid. Dat mag niet meer gebeuren. Veiligheid en zekerheid is een basisvoorwaarde voor een fatsoenlijk bestaan, en GroenLinks moet zich er voor inzetten dat alle werknemers daarop kunnen rekenen. Er is domweg teveel uitgehold aan sociale zekerheid de afgelopen jaren. GroenLinks mag zich niet verbinden aan verdere afbraak.

Anders gaan leven en...
Er is de vraag hoe wij ons opnieuw gaan verbinden aan de vele initiatieven van onderop, zoals collectieven die samen een windmolen kopen, zonnepanelen leggen of buurtrestaurants runnen. Het zijn initiatieven waarin veel GroenLinksers actief zijn -niet vreemd gezien onze geschiedenis- maar je kunt ze niet claimen, integendeel. Je kunt je alleen maar opstellen als partner, en proberen het ze makkelijker te maken. Daarbij moet je in het oog houden dat veel dingen van onderop kunnen worden opgebouwd, maar dat de strijd niet alleen maar van onderop wordt gewonnen. Hoe veel kleine initiatieven onze maatschappij ook kunnen overspoelen, hoe veel transition towns, stadstuiniers en andere sociale initiatieven er ook zijn, - en het kunnen er niet genoeg zijn wat mij betreft- er moet ook een machtsblok gevormd worden om multinationals te dwingen zaken anders te doen. Er zijn teveel olieboeren, voedings-, media-, auto-industrieen etcetera die baat hebben bij de huidige situatie of die verandering blokkeren omdat ze liever op korte termijn veel winst willen maken dan investeren in nodige veranderingen. Die moet je zachtjes of minder zachtjes dwingen. Daar heb je macht voor nodig. En dus politiek.

...andere politiek.
Maar dat vraagt een ander soort politiek. Want al je je presenteert als strijdmakker van degenen die stukje bij beetje, en ieder op zijn eigen manier, werken aan een betere wereld, moet je eerlijk en integer zijn. Je moet je het vertrouwen waard tonen. Dat is de enige manier om de publieke steun te  houden. Je moet ook kunnen uitleggen wat je doet en waarom. Waarom je wat nastreeft en waarom je welke concessies doet. Wat je beoogt met je beleid en waarom het de beste, of best haalbare manier is. Transparantie is een must evenals integriteit en communicatieve vaardigheden. En je moet laten zien dat je de menselijke maat in het oog houdt. Het is niet zo dat het doel alle middelen heiligt - het omgekeerde is eerder waar: een verkeerd middel kan het doel corrumperen.
Je moet daarnaast de gedragsverandering die je vraagt van mensen, zelf als eerste laten zien. Dat zijn we ons binnen GroenLinks ook bewust: een GroenLinkser in een benzineslurper, dat schuurt. Je moet de verandering belichamen die je nastreeft. Be the change you want to see. Pas dan ben je geloofwaardig en kun je mensen echt mobiliseren.
Want op je gedrag beoordelen mensen je. En terecht. Daar hebben we het als GroenLinks de afgelopen tijd laten liggen (zo zou het bijvoorbeeld helpen als de mensen die besloten dat Jolande moest vallen, openlijk uitleg gaven. Dat gebeurt nu nog te weinig). Maar het moet wel een kernthema worden van GroenLinkse politiek.

Wijnand noemt een aantal uitstekende punten, die (gelukkig) al gemeengoed zijn binnen GroenLinks. Maar we moeten ons ook onderscheiden in de soort van politiek die we bedrijven. Integere politiek moet het zesde punt zijn in de agenda voor GroenLinks. Niets meer en niets minder.

Maar er is weer hoop. Het is tijd. Voor verandering. Voor GroenLinks.