D66 slaat scherp rechtsaf

Vandaag presenteert D66 haar verkiezingsprogramma. Afgelopen zondag, echter, lichtte de voorzitter van de programmacommissie van D66, Joris Backer, alvast een tipje van de sluier op. Nouja, tipje – de hoofdlijnen van het door D66 voorgestane economisch beleid werden duidelijk.

D66 wil de verhoging van de AOW-leeftijd versneld invoeren – en houdt daarbij geen rekening met aantallen gewerkte jaren, zoals GroenLinks bijvoorbeeld wil. Daarnaast wil D66 het ontslagrecht versoepelen, en het recht op WW verder inperken. Voorzitter Bernard Wientjes van de VNO-NCW wrijft zich in de handen: dit is precies de 'hervormingsagenda' die hij zich voorstelt.

Het is grappig dat na de desastreus afgelopen regeringsdeelname van D66 onder Balkenende II, de partij nogmaals rechtsom wil. Immer, het was weinig verheffend wat D66 rondom de missie in Afghanistan liet zien, om maar te zwijgen van het achteloos inleveren van haar politieke 'kroonjuwelen'- het referendum en de gekozen burgemeester. Toch moeten we wel concluderen dat het D66 menens is met haar rechtse koers. Want kijk eens naar een ander incident dat even daarvoor plaatsvond.

In Amsterdam, waar college-onderhandelingen gaande waren met als hoofdrolspelers de PvdA en D66, werd loco-burgemeester Lodewijk Asscher door de gemeenteraad, op voordracht van de Commissaris der Koningin, verkozen tot waarnemend burgemeester. Meteen daarop kondigde de Amsterdamse D66- leider Ageeth Telleman uit de collegeonderhandelingen te stappen. Ze verwees daarbij woedend naar de 'nacht van Van Thijn', toen de PvdA Eerste Kamer fractie ooit de gekozen burgemeester torpedeerde – alsof die gister nog had plaatsgevonden in plaats van vijf jaar geleden. En terwijl een menigte verbijsterde politieke twitteraars zich afvroeg of het Telleman nu echt in haar bol was geslagen, stond Alexander Pechtold al klaar om zijn steun te betuigen aan de move. Voor wie het alsnog misverstond: de persconferentie in Amsterdam werd aangekondigd door Pechtold's woordvoerder en geleid door zijn voormalige voorlichter.

Was een dergelijk protest tegen de zogenaamde regentenmentaliteit van de PvdA nu werkelijk een breuk in de collegeonderhandelingen waard? Een loco-burgemeester die door de meerderheid van de gemeenteraad verkozen wordt tot -tijdelijk- waarnemend burgemeester, dat gebeurt toch wel vaker? Maar al gauw kwam de aap uit de mouw. Nog geen halve week later schreef het Parool dat D66 stiekem wel degelijk weer in gesprek was met die vermaledijde PvdA– het mochten alleen geen onderhandelingen heten. Nee- de hele kwestie-Asscher was één groot toneelstuk om even iets duidelijk te maken: D66 is niet, herhaal: níet de bijwagen van de PvdA.

In haar haast om zich af te zetten tegen de PvdA stelt D66 zich nu op als een ten onrechte verzelfstandigde afsplitsing van de VVD. De door Backer aangekondigde punten uit het verkiezingsprogramma geven het al aan: D66 slaat scherp rechtsaf. De partij is beslist niet meer het links-liberale alternatief waar ze zich jarenlang zo op voor liet gaan. Het motto voor de komende verkiezingen is duidelijk. Stem D66, dan krijg je de VVD er gratis bij- en Balkenende bovendien.

(deze column verscheen eerder op Joop.nl)

Waarom we IJsland met rust moeten laten en Eva Joly haar gang moeten laten gaan.

De IJslandse premier Grimsson begint, een paar dagen na zijn weigering de wet over de terugbetaling van de Icesaveschulden te tekenen, de ontstane ophef wat te sussen. Er ligt immers al een wet, waarin de terugbetaling geregeld wordt. Alleen, die maakte de terugbetaling afhankelijk van IJslands economische groei, en die bevatte ook een einddatum. Als IJslands economie dus niet voldoende zou groeien, bestond de kans dat de Britten en Nederlanders hun voorgeschoten geld niet helemaal terug zouden krijgen.

Het verzet van de IJslanders heeft ook in Nederland sympathie opgeroepen. Grappig is de beeldvorming in die discussie: die árme IJslanders kunnen er toch ook niks aan doen? Zo'n klein zielig landje, 320.000 inwoners, als een David in de strijd tegen brute Goliaths Groot-Brittanië en Nederland. In een paar dagen tijd zie je in de krantenkolommen de opinie in Nederland kantelen.

En omdat er toch íemand de schuld moet krijgen, worden de Icesave-spaarders gekappitteld: hadden ze maar niet zo graaierig moeten zijn, ze konden toch weten dat er iets mis was? Grappig, want dat gaat voorbij aan de basis waarop het hele bankwezen -en daarmee ons financieel stelsel- drijft: vertrouwen. Wie zijn geld op de bank zet, mag erop vertrouwen dat het daar veilig is. Dat is ook de reden waarom overheden de banktegoeden garanderen en waarom er nu zoveel geld in de banken is gepompt. Icesave-spaarders beschuldigen is dus niets anders dan blaming the victim.

Maar ook het verhaal over de zielige IJslanders is niet helemáál waar. In het boek 'Why Iceland? How one of the worlds smallest countries became the meltdown's biggest casualty' beschrijft Asgeir Jonsson de arrogantie die ten grondslag lag aan het bouwen van een zeer grote bankensector voor zo'n klein land. IJsland wilde een groot financieel centrum worden en heeft dat ook enige tijd waargemaakt. Drie grote IJslandse banken -Kaupthing, Landsbanki en Glitnir- opereerden ver over de grenzen. IJsland's economie, en dus ook de IJslanders zelf, hebben hier een tijdje behoorlijk van geprofiteerd: het was feesten. De banken, intussen, boden hoge rentes en buitenlanders brachten hun goedkoop geleende dollars en euro's graag naar IJsland. Maar er stond te weinig kapitaal tegenover de leningen. Het was dus een kwestie van tijd voordat het mis zou gaan. En áls het misgaat, tsja, dan moet de overheid en dus de belastingbetaler opdraaien voor de schade. En zo groot is de overheidsbegroting niet: de balans van de drie grote IJslandse banken was tien keer zo groot als de IJslandse begroting. Als dan je munt ook nog eens niet één van de grote reserve-munten is van de wereld, heb je kans dat die onder druk komt te staan en zakt, zodat de verhouding nóg schever wordt. Dat is dus een gevaarlijke situatie. Maar "IJslanders", zo beschrijft Jonsson zijn landgenoten, "weigeren te erkennen dat de grootte van hun land een beperking kan zijn voor hun ambitie".

En natuurlijk, IJsland had het toezicht beter moeten uitvoeren. Maar ook Nederland -de Nederlandse Bank- had volgens Europese richtlijnen moeten garanderen dat de controle op activiteiten van multinationals uit derde landen die op Nederlands grondgebied opereren, even goed is als de controle in de EU zelf. Oftewel: ook de Nederlandse Bank heeft haar werk níet goed gedaan.

Desalniettemin is het niet nodig de IJslanders zo het vuur aan de schenen te leggen als Nederland en Groot-Brittannië nu doen: met een rente op de schuld van 5,5%, nota bene nog een half procent hoger dan wat Icesave zelf bood. IJslanders zouden nog twee generaties lang dubbele belastingen moeten betalen om alles af te lossen. Dat is buitenproportioneel. Daarom is de uitkomst die er nu ligt -terugvallen op de oorspronkelijke afbetalingsovereenkomst- zo gek nog niet. Het Nederlandse en Britse dreigement om tegen IJslands toetreding tot de Europese Unie te stemmen, of om IMF-leningen te blokkeren, is in elk geval ongepast en onfatsoenlijk.


Eva Joly

Toch is er bij al dit gekrakeel één categorie die buiten schot blijft. Die willens en wetens risico's heeft genomen, er flink aan heeft verdiende, als het misgaat de belastingbetaler laat opdraaien voor de schade. Sounds familiar? Juist ja, de bankiers. Het Groene Europarlementslid Eva Joly adviseert momenteel de IJslandse aanklager die de Icesave-zaak onderzoekt. In het Europarlement houdt ze zich bezig met de wijdverspreide praktijk van belastingontduiking door multinationals. Ze deed eerder als onderzoeksrechter een moedige en geruchtmakende fraudezaak tegen het Franse oliebedrijf Elf, als gevolg waarvan ze nog steeds beveiligd moet worden.

Inmiddels speelt Joly een stevige rol in het onderzoek. Ze eiste dat de IJslandse aanklager vervangen werd -zijn zoon is manager van één van de banken- en dat het team substantieel werd uitgebreid: drie aanklagers in plaats van één. Het IJslandse parlement ging akkoord, tot opluchting van veel IJslanders. Joly zelf noemt dit het belangrijkste onderzoek ooit in Europa. Ze zou wel eens gelijk kunnen hebben. Ik stel voor, dat wij als Nederland nu IJsland 'off the hook' laten, en mevrouw Joly haar gang laten gaan. Ik denk dat we daar allemaal beter van worden.

Unhappy China, bang Amerika en verward Europa.

Moge je leven in interessante tijden. Het gerucht gaat dat dat een oude Chinese vloek is. Niet waar. Maar er schijnt wel een spreekwoord te zijn: Het is beter om als hond te leven in rustige tijden, dan als mens in chaotische tijden. Misschien, gezien de Chinese historie van bloedige omwentelingen, is dat inderdaad wel waar.
Er is geen twijfel over mogelijk dat we sinds een jaar in chaotische maar interessante tijden leven. De verhoudingen in de wereld zijn drastisch aan het veranderen, niet in het minst door de financiële crisis. In het NRC van dit paasweekend twee artikelen die dat illustreren.

Unhappy China. Nog niet online, helaas, is een interview van Oscar Garschagen met de schrijvers van de essaybundel Unhappy China, een enorme bestseller in China. Aanleiding is natuurlijk de financiële crisis, die ook China begint te treffen. Dat wekt wrok, zeker waar die crisis voor veel mensen van Amerikaanse makelij is - en het land tegelijkertijd maar bezig blijft Amerikaanse obligaties te kopen. De auteurs wijzen erop dat China weliswaar veel laagwaardige productie huisvest, maar bijvoorbeeld nauwelijks hoogwaardige technologische industrie heeft en vrijwel geen wetenschappelijke doorbraken bewerkstelligt. Van de 'werkezel van de wereld' moet China een renpaard worden. In plaats van Amerikaanse obligaties te kopen, moet China daarom investeren in eigen wetenschap en techniek. Marine en luchtmacht moeten worden versterkt, zodat wereldwijd de strijd om grondstoffen kan worden aangegaan. Dan zal China zich ook niet meer de krenking hoeven te laten welgevallen van op mensenrechten gewezen te worden, of op de bezetting van Tibet. Het boek bekritiseert ook de partij-elite die haar bindend vermogen heeft verloren. China zal moeten democratiseren, betogen de auteurs. Te lang heeft het land zich uiteindelijk afgekeerd van de wereld, is de diagnose, en als gevolg daarvan is haar macht beperkt. China moet zich opmaken om de haar toekomende plaats op het wereldtoneel in te nemen. En dat is die van wereldleider.



Niets 'multipolaire wereld' dus, die zo lang in zwang was. Maar de budgettaire verandering die de auteurs voorstaan, is al niet meer mogelijk. China heeft intussen zo veel Amerikaanse waardepapieren opgekocht, dat de zich niet meer uit de innige omhelzing met de VS kan bevrijden. Dat bleek wel in de aanloop naar de G20, afgelopen weken. Eén van de eerste bezoeken van de nieuw aangetreden Secretary of State Hillary Clinton was aan China. Daarbij nam zij het M-woord nauwelijks in de mond. Maar wel werd er gesproken over de Chinese positie in Amerikaanse obligaties. De Amerikanen konden gerust zijn: China blijft die vasthouden. Vervolgens volgden er wel enige strubbelingen. De Chinese premier Wen Jiabao maakte zich ongerust over de grote Chinese positie (1000 miljard) in Amerikaanse schulden. Hij deed dit naar aanleiding van nieuwe Amerikaanse steunmaatregelen, waarbij Timothy Geithner aankondigde dat de Federal Reserve zelf Amerikaanse Treasuries zou gaan kopen om het bankenreddingsplan te financieren. Om haar afhankelijkheid van de Amerikaanse dollar te verminderen, pleitte China voor het vervangen van de dollar als reservemunt door een kunstmatige munt, een 'mandje', samengesteld uit Dollar, Yen, Euro en Pond - de zogenaamde Special Drawing Rights van het IMF. Zo ver hoeft het niet te komen, suste Obama, we zullen zorgen dat de dollar op koers blijft.
China wordt dus beduidend assertiever, maar is zich ervan bewust dat ze zich in een omhelzing bevindt met de VS, die dodelijk dan wel productief kan uitpakken. Een langzaam afnemende verslaving van de Amerikaanse burgers aan Chinees krediet en wat meer spaarzin zal de verhouding langzaamaan losser maken.



En in Europa? Tot zover China en de VS. Maar ook in Europa rommelt het. Europa ís nog de tweede economie ter wereld maar wordt ingehaald. In een prachtig stuk schetst Ben Knapen -oud-hoofdredacteur van het NRC, tegenwoordig commentator- waarom Europa zijn politieke stabiliteit dreigt te verspelen. De groep Eurolanden heeft dringend een soort economische regering nodig, schrijft Knapen - alleen al om in te grijpen als Griekenland of Ierland bijvoorbeeld hun staatschuld niet meer gefinancierd krijgen. of om te voorkomen dat kleine landen kleine banken hebben, omdat ze niet in staat zijn om grotere banken te redden als dat zou moeten - een trend die je zich nu al ziet afspelen. De EU bevindt zich momenteel in een toestand van wederkerig nationalisme: elke lidstaat heeft de plicht om de eigen financiële problemen te regelen, elke staat moet de soevereiniteit van de ander erkennen en negatieve gevolgen van economisch handelen voor een andere staat zoveel mogelijk vermijden. Uitgangspunten zijn gelijkberechtiging, onderlinge afstemming en wederkerige verantwoordelijkheid. Dat klinkt allemaal goed, maar het is een in Europa stilzwijgend aanvaard uitgangspunt dat uitbreiding van economisch-politieke bevoegdheden van de Europese Unie strikt wordt geweigerd.

Westenwind. In Nederland waaide de afgelopen twintig jaar permanent een 'westenwind', schrijft Knapen: geen land waar de globalisering meer omarmd is, ook al werkt die wellicht goed uit voor de elites maar maakt die het bestaan van de armeren vele, vele malen onzekerder. Geen land dat ijveriger nutsbedrijven privatiseerde dan Nederland, geen land waarin het Anglosaksisch kapitalisme en de macht van de aandeelhouder sterker werd verheerlijkt. De high trust society die Nederland eens was, ging door het terugtreden van de overheid en de liberalisering en privatisering echter snel teloor. En juist in Nederland wordt het verzet tegen dit soort grote internationale projecten sterker, groeit de weerzin tegen Europa en tiert het benepen nationalisme. Het argument dat de Euro ons veel ellende bespaard heeft, is aan emotionele dovemansoren gericht.
Terwijl Europa, door gebrek aan daadkracht, een noodzakelijke verdere integratie op economisch gebied voor zich uitschuift, is Nederland haar gezaghebbende opvattingen kwijt. "Europa is een angstproject geworden", schrijft Knapen. "(...) En Nederland heeft er, alles bij elkaar opgeteld, geen relevante of gezaghebbende opvattingen meer over. Kan dat tot nader order ook niet meer hebben waar in enkele decennia tijds de consensus werd verspeeld."



En dat is jammer. Want, even terug naar de machtsstrijd-annex-omhelzing waar de VS en China zich in bevinden: die strijd zal ook uitmaken welk economisch model nu eigenlijk dominant wordt in de wereld. NRC-columnist Maarten Schinkel -het NRC blijkt toch de beste krant in crisistijd- schetst het dilemma. "Het Amerikaanse model van vrijheid, kapitalisme en democratie mag dan nog steeds het beste alternatief zijn, maar het is wel kwetsbaar geworden voor kritiek - of die nu terecht is of niet. Wat is dat voor systeem waarin een elite zich onbeperkt mag verrijken, er vervolgens een puinhoop van maakt en daarna door de gemeenschap moet worden uitgekocht?" Is het ‘Chinese model’ dan niet beter? Nee, waarschijnlijk niet, al is het eigenlijk nog niet echt getest. Zowiezo kunnen we stellen dat het milieu ernstig lijdt onder China's groei, en dat terwijl we ook nog ergens een klimaatcrisis hebben. Daarnaast is China zeer afhankelijk van het buitenland -qua consumptie, en qua investeringen, zoals we zagen. De middenklasse eist langzamerhand inspraak en democratie, zoals het succes van 'Unhappy China' laat zien. En de belangrijkste reden: er is een blijvend hoge economische groei voor nodig om het gebrek aan politieke vrijheid af te blijven kopen met de belofte van welvaartsgroei, zoals Schinkel schrijft. Er zitten dus teveel onbekende gevaren aan het Chinese model. Maar ook het Amerikaanse model pakt slecht uit. De elite heeft zichzelf ongebreideld kunnen verrijken en zij ontkomt. De middenklasse en armen verliezen intussen hun baan - terwijl een fatsoenlijk sociaal vangnet in de VS geheel ontbreekt.

Rijnlands model. Het Anglosaksisch model schort het aan besef van verantwoordelijkheid voor maatschappij en milieu. Het Chinese model draait zichzelf in de knoei vanwege de benodigde hoge groeicijfers. Er is dus een alternatief nodig. Het mildere Rijnlands kapitalisme, met haar nadruk op verantwoordelijkheid naar alle stakeholders toe, gecombineerd met het redelijk sociaal vangnet in Europa, gooien daarbij hoge ogen; juist omdat het model de belangen van alle spelers in ogenschouw neemt. En dat is nodig in een wereld die meer en meer geïntegreerd raakt. Alleen, ook hier zal een steviger consensus bereikt moeten worden over sociaal-economische politiek, net zoals aan een gemeenschappelijk buitenlandbeleid wordt gewerkt.

Verdere éénwording dus? Ja, verdomd. Nederland kampt intussen met een terugslag na een jarenlange overdosis Anglo-Saksisch kapitalisme. Het zijn interessante tijden, inderdaad. Maar Nederland doet even niet mee.

Slimme meter: slim voor wie?

Héél af en toe maken mensen zich wel degelijk druk over de voortschrijdenden aantasting van hun privacy. Dat steeds meer databestanden aangelegd worden -de OV-chipkaart, de surfgegevens, de mobiele telefoongegevens, het elektronisch patientendossier-dat gaat meestal zonder protest voorbij. Maar opeens maken mensen zich wél druk om iets. En in dit geval is dat de zogenaamde slimme energiemeter. De energiemeter is zelf niet slim, maar stuurt gegevens over het energieverbruik terug naar de energieleverancier, die ze weer terug kan koppelen aan de klant. Voor het energiebedrijf is het erg handig om die gegevens te hebben: het kan er zijn bedrijfsprocessen op afstemmen. Het voordeel voor de klant is dat je bewust met energie om kunt gaan. De meeste mensen die al zo'n slimme meter hebben, kijken er echter nooit op.

Straf. Volgens een wetsontwerp dat al door de Tweede Kamer is aangenomen, zijn mensen verplicht een 'slimme meter' te accepteren, op straffe (!) van een boete van tienduizenden euro’s en een gevangenisstraf tot zes maanden. Terwijl de economische voordelen van zo'n meter nog steeds onduidelijk zijn, worden burgers wel met een gevangenisstraf bedreigd. Dat lijkt me nu werkelijk met een kanon op een mug schieten. Hier maakt de overheid misbruik van haar macht als wetgever: het belang van de uitrol van een netwerk rechtvaardigt een dergelijk zware straf in het geheel niet. ik heb de indruk dat de overheid dit de laatste jaren vaker doet -gebruik maken van strafrecht om naleving van wetten af te dwingen, terwijl het belang van de wet dat niet rechtvaardigt.

Privacy. Belangrijkste bezwaar is dat het wetsontwerp op enkele punten inbreuk op de privacy-bepalingen van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (artikel 8, lid 1). Slordig dus van Minister van Economische Zaken Maria van der Hoeven. Het College Bescherming Persoonsgegevens maakte dus brandhout van het wetsontwerp, maar haar bezwaren zijn onvoldoende ondervangen. Het is vooral dit punt waar de actiegroep wijvertrouwenslimmemetersniet zich zorgen over maakt. Want als de meetgegevens in verkeerde handen komen, wordt inbreken gemakkelijk. Het kan handig zijn om te zien dat je op vakantie bent, of dat er elke dinsdag tot en met vrijdag tussen 8 en 6 niemand thuis is.

Dilemma. Het is niet alleen de actiegroep: ook het NRC heeft zich in de persoon van Marc Chavannes inmiddels in de discussie gemengd. Diederik Samson heeft daarop gereageerd. Hij geeft aan dat de meters onmisbaar zijn voor de uitrol van een netwerk voor duurzame energie, waarbij door eigen stroomopwekking (zonnepanelen) ook stroom teruggegeven wordt aan het netwerk. Maar moet daarvoor iedereen een 'slimme meter' hebben? Nee. Dus, zou ik zeggen, laat mensen keuzevrijheid, zoals ook de Consumentenbond bepleit.

Maakbaarheid. Blijft staan dat de Kamer onvoldoende tegemoet komt aan de angsten van mensen, die wat mij betreft gerechtvaardigd zijn. Immers, het oordeel van het CBP weegt zwaar. In het vuur van de strijd om duurzame energie uit te rollen vergeet men wellicht dat het doel de middelen niet heiligt. Het zijn juist deze maakbaarheidsneigingen, die maken dat de burger zich niet begrepen voelt, en die de kloof tussen burger en politiek bewerkstelligen. Ik denk dat de wet toch even terug moet naar zijn maker.
(Vandaag vindt het debat plaats in de Eerste Kamer).

Update: DEN HAAG (ANP) - De nieuwe elektriciteitsmeter wordt niet verplicht aangebracht in de Nederlandse huishoudens. Minister Maria van de Hoeven (Economische Zaken) zag dinsdag in de Eerste Kamer af van de sanctiebepaling, waarmee ze koos voor een vrijwillige invoering.

'Allemaal schuldig aan de crisis?' Een ietsje meer precisie graag.

Ybo Buruma.
In de Trouw van dit weekend staat een lang interview met strafrechtdeskundige Ybo Buruma. Het gaat over schuld en verantwoordelijkheid in verband met de financiële crisis. Buruma is één van de bekendste strafrechtdeskundigen van Nederland. De interviewer vraagt hem waarom nog geen bankier is veroordeeld. Buruma vindt niet dat er sprake was van schuld in strafrechtelijke zin. Ja, er was schade, ja, er was voordeel, maar nee, er was geen sprake van opzet, vindt hij. En gelijk heeft hij.

Verder, gaat hij: er zijn velen verantwoordelijk -overschakelend op een andere term. De aandeelhouders, de toezichthouders, de bankiers, de makelaars, eigenlijk wij allemaal. Eén van de problemen van deze tijd is dat verantwoordelijkheid tegenwoordig gespreid is over vele schijven en toezichthouders. Daarnaast is beroepsethiek verzwakt, aldus Buruma. Professionals voelen zich niet meer verantwoordelijk voor de gevolgen van hun acties. Anders dan vroeger, zal een makelaar niet meer weigeren een huis te verkopen aan iemand die het eigenlijk niet kan betalen.

Dus, we met zijn allen schuldig, vraagt de interviewster, Sandra Kooke? En daar, lijkt mij, schiet het interview uit de bocht. Dat wordt dus ook de kop: Crisis, ook u bent verantwoordelijk. Maar dat is niet wat Buruma bedoelt. Hij bedoelt dat in het systeem veel mensen zich wel mede verantwoordelijk hebben gevoeld maar niet meer net die motivatie hebben gehad om hun werk écht goed te doen. Om de koper af te raden zich te diep in de schulden te steken bijvoorbeeld. Als je Buruma volgt, dan ga je dus sleutelen aan het systeem maar ook aan beroepseer.

Volg je de ietwat slordige journaliste -niet alleen deze, maar ook anderen de afgelopen weken-, dan hebben we 'allemaal een beetje schuld'. Maar dat wordt dan ook de ongewilde paradox van het stuk. Het gevaar van roepen dat iedereen een beetje schuldig is, is dat niemand meer de neiging heeft het heft in handen te nemen. Juist die grote spreiding van verantwoordelijkheid betekent dat niemand zich eindverantwoordelijk voelt.



En er zijn wel degelijk scharnierpunten in het systeem van verantwoordelijkheid. Bonussen afhankelijk maken van resultaten op lange termijn (tien jaar bijvoorbeeld) zou al helpen. Toezichthouders versterken ook. Nivelering was jarenlang een vies woord -het werd ooit aangeduid met 'jaloeziebelasting'- maar het is helemaal niet slecht om het eens te hebben over de waarde van geld en het nut van een miljoeneninkomen. Een fatsoenlijk inkomen, immers, maakt gelukkig maar een heel hoog inkomen maakt niet navenant gelukkiger.

Bovendien suggereert de kreet 'we zijn allemaal schuldig' dat iedereen even hard heeft meegedaan aan het teweegbrengen van de crisis. Maar niet alleen zijn er tallozen die niets in de melk te brokkelen hadden maar wel de negatieve gevolgen ondervinden -ik denk aan armsten in ontwikkelingslanden, bijvoorbeeld. Er waren en zijn ook talloze mensen die hebben gewaarschuwd dat het zo niet door kon gaan. Tallozen die hebben gewaarschuwd tegen ongebreidelde aandeelhoudersmacht in het Angelsaksische model. Tallozen die waarschuwden tegen de manier waarop de natuur, ons welzijn, werd opgeofferd aan de economie. Tallozen die gewerkt hebben aan alternatieven voor onze manier van leven. Maar daar is niet, of onvoldoende naar geluisterd. Ook daar moet een conclusie getrokken worden: de koers moet veranderen. Door maar te roepen dat 'we allemaal een beetje schuldig zijn', ontken je ook dat er strijd gevoerd is voor alternatieven.

Het is dus die veralgemenisering, die de discussie en het denken over oplossingen en alternatieven doodslaat. Ook Buruma bezondigt zich er aan op het eind van het interview: als iedere professional zijn eigen verantwoordelijkheid maar neemt, ook de kassajuffrouw, de onderwijzer enzovoort, dan komt het helemaal goed met de crisis. Er is niets tegen verantwoordelijkheid nemen, daar wordt de wereld vast beter van. Maar voor wat betreft de crisis, denk ik dat we meer hebben aan een ietsje meer precisie.

Samen de crisis te lijf

Stel, het is crisis. Jij hebt de leiding, en je belooft iedereen om je heen dat je vrijdag de 13e een Plan hebt om de crisis te lijf te gaan. Natuurlijk, helemaal voldragen is het dan wellicht nog niet, er valt nog over te discussiëren, maar de contóuren van een plan zullen er tenminste staan. Het wordt vrijdag de 13e, en je staat met lege handen. Vergroot dat het vertrouwen van de mensen om je heen in je leiderschapscapaciteiten?

Neuhh niet echt. Duidelijk communiceren en doen wat je zegt zijn toch wel voorwaarden voor goed leiderschap. Maar erger nog, Balkenende bestond het gisteravond om op de wekelijkse persconferentie na de ministerraad, zelf ook nog eens het leiderschap van het kabinet te relativeren. Mensen moesten er maar niet teveel van verwachten, zei hij, een overheid kan ook niet zo veel doen. En: we moesten het vooral sámen doen. Tsja. Het kabinet heeft de samenleving niet uitgenodigd met voorstellen te komen, maar laat iedereen wachten terwijl ze zélf rollebollend over straat gaat. Geen mooi voorbeeld van 'sámen' de crisis te lijf gaan. Drie keer fout dus.

Tja, zo moeilijk zou zo'n crisisplan niet zijn wat mij betreft. Investeer, hervorm en bezuinig. Investeer in duurzaamheid (zoals een grid voor windmolens op de Noordzee en isoleren van woningen en gebouwen); hervorm het toezicht op de banken (in internationaal verband) en bezuinig (bijvoorbeeld op de JSF, op de aanrechtsubsidie en -stapje voor stapje- op de hypotheekrenteaftrek). Desnoods langer doorwerken, maar alleen om de pensioenen te redden en alleen als kabinet en bedrijven tegelijk beloven om nóóit, maar dan ook nóóit meer de pensioenvoorzieningen af te romen.

De onderhandelingen hangen natuurlijk op partijpolitiek gekonkel. Het CDA mikte erop dat de PvdA, die vandaag haar congres heeft, er meer belang bij zou hebben dat er gister een akkoord lag en dus water bij de wijn zou willen doen. Niet uitgekomen. Donner zinspeelt op bezuinigingen, wetend dat de PvdA het erger vindt te bezuinigen op sociale zekerheid dan hij zelf.

Het is daarom wel een mooi voorstel van Femke Halsema, om in een open brief Herman Wijffels uit te nodigen weer eens een Beetsterzwaag-sessie te doen met het kabinet. Tante Agnes heeft ook al lekker druk gezet op de vergaderende heren. Ophouden met zeiken jongens, schouders er onder. Anders roepen we oom Herman. Of nog beter, de dames doen het zelf wel. De heren trouwens ook.

GroenLinks in Europa

Judith Sargentini neemt applaus in ontvangst na haar speech voor het congres (foto Noel de Winter)

Het is de heerlijk druilerige morning after, gister was het GroenLinks congres voor de Europese verkiezingen. Vaak een congres voor de diehards, dus iets minder druk dan normaal.

Ik denk dat we met Judith Sargentini een lijsttrekker hebben gekozen die de GroenLinks standpunten in heldere bewoordingen prima voor het voetlicht kan brengen. Onopgesmukt en uitgesproken, dat is denk ik wel haar grootste kracht. Een lijsttrekker die daarmee goed in het tijdsbeeld past. Dat Bas Eickhout op twee zou komen stond al zo goed als vast -GroenLinksers zijn uitermate braaf in het afwisselen van vrouwen en mannen op de kandidatenlijst.

De speech van Judith was eigenlijk nog inhoudelijker dan die van Femke. Ze ging uitgebreid in op de financiële crisis en de alternatieven uit groene hoek.


Toch baart mij nog één ding zorgen. GroenLinks is de partij die alternatieven aan kan dragen voor de financiële crisis. Immers, Femke Halsema schreef onlangs een boek dat juist nu uitermate relevant is, waarin ze een alternatief lijn schetst voor hyperconsumentisme. Iedereen is het er immers over eens dat deze crisis een crisis is van duurzaamheid, van waarden en van de waarde van geld. Toch lijkt het erop dat de alternatieven zich nog niet laten bundelen.

Je had onlangs het Appèl van Antwerpen, ondertekend door onder andere Herman Wijffels, Jan Pronk, Arnold Heertje, Farah Karimi (Oxfam Novib), Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink (CU), Liesbeth van Tongeren (Greenpeace), Hans Opschoor en Jan Juffermans (Kleine Aarde), maar dat heeft weinig impact gehad. Het was vooral procesmatig gericht, maar stelde geen doelen. Je hebt de 'New Green Deal', voortkomend uit GroenLinks, maar ook FNV en Natuur en Milieu. Maar het lijkt wel alsof niemand nog de onderbouwing van de alternatieven goed heeft uitgedacht, en gebundeld. En intussen wachten we met zijn allen op het kabinet.
De organisaties uit de hoek van ontwikkelingssamenwerking laten intussen nauwelijks van zich horen, behalve dan dat ze hun budget aan het verdedigen zijn. Maar ze komen niet met alternatieven, spelen geen rol in de discussie en knopen niet de voedselcrisis, klimaatcrisis en financiële crisis aan elkaar, terwijl juist zij dat goed zouden kunnen.

Dat is jammer. Met de Waterstof , nieuwsbrief van de links-liberale denktank Waterland bereiden we nu een crisisnummer voor. Hopelijk een zetje in de goede richting, maar in ieder geval iets dat ik zelf wil en kan doen.

Ach, banken. Ach, die Barack!

Als wij in Nederland al lichtelijk kriegel worden naar de banken toe- de enorme sommen geld die wij als belastingbetalers moeten opbrengen, leiden tot bezuinigingen die we zeker zullen voelen - dan is dat nog niets vergeleken met de VS. Obama, of liever, zijn minister van Financiën Timothy Geithner presenteerde een banken-reddings-plan, en het viel niet best. Wall Street zakte meteen door zijn hoeven.

Geithner's plan. Geithner presenteerde een plan met vier pijlers: een beleggingsfonds dat voor 500 tot 1000 miljard aan slechte leningen gaat opkopen; waarschijnlijk opnieuw een reeks kapitaalinjecties in financiële instellingen; waarschijnlijk 800 miljard extra geld voor een al door zijn voorganger Paulson opgezet programma voor consumentenleningen; en 50 miljard steun voor huiseigenaars die hun hypotheek niet meer kunnen betalen. Zoals gebruikelijk gooide hij er nog een verwijt aan China achteraan, dat zijn munt kunstmatig laag zou houden om haar export te stimuleren.

Te vaag, oordeelde de financiële sector. Nog niet concreet genoeg, en eigenlijk van hetzelfde laken een pak als wat Geithners voorganger Paulson presenteerde. Niet zo gek, want bij diens plan was Geithner betrokken geweest. So what's new? Er kwam niet eens nieuw geld bij.

It's the solvability, stupid! Maar dat is niet het ergste, vinden veel commentatoren. Het ergste is dat 'this administration' de banken niet aan durft te pakken. En daar zijn ze vrij eensgezind in. De crisis bij veel banken, schrijft Martin Wolf (Financial Times), is niet meer te wijten aan gebrek aan krediet, aan gebrek aan cash geld. En daar was Geithner's plan op gebaseerd: geld injecteren.

Nee, het probleem gaat dieper dan dat: de problemen zijn te wijten aan een slechte balans, veroorzaakt doordat banken hun geld in slechte leningen hebben zitten. Veel banken zijn wel degelijk liquide, maar ze zijn gewoon niet solvabel meer. En dan kun je er wel belastingeld in blíjven stoppen, het zal gewoon niet helpen.

Niet doormodderen. Wat moet er dus gebeuren? Niet doormodderen, want dat hebben de Japanners indertijd ook te lang gedaan. Nee, de banken die de grootste aandelen slechte leningen hebben, en waarvan je simpelweg never nooit kunt hopen dat ze ooit hun verplichtingen nog zullen nakomen, die moet je ten onder laten gaan. "Admit reality, restructure banks and, above all, slay zombie institutions at once." Dat is beter, vindt Wolf, dan de slechte leningen in een aparte bank stoppen en de oude banken te laten voortbestaan. Waarom? Omdat de cultuur in de verzwakte banken te 'besmettelijk' is. Zachte heelmeesters...

Nationaliseren, maar alléén de grootste banken, en laat de rest failliet gaan, schrijft ook Nobelprijswinnaar en New York Times columnist Paul Krugman. De Huffington Post valt hem bij, in persoon van columnist Nial Ferguson die ook de zwakke banken wil laten vallen; en Arianna herself. Idem dito Willem Buiter, die in één moeite door Wouter Bos kapittelt vanwege "the effect on future incentives for excessive risk taking by ING and other Dutch banks. It is also unfair: it bails out the shareholders and unsecured creditors of the bank, who made lousy investment decisions and should pay for that." Zal de moraal bij bankiers eigenlijk wel verbeteren, als ze met fluwelen handschoentjes worden aangepakt?

Jip en Janneke-taal. Een interview met Anna Schwarz, co-auteur met Milton Friedman van "A Monetary History of the United States", zet het allemaal in Jip- en Janneke-taal uiteen. De vele rare beleggingsproducten, die de meeste banken nu op hun balans hebben staan, zijn zó onduidelijk dat niemand weet hoeveel ze precies waard zijn. De virtuele verkoopprijs is daarom heel laag. Niemand wil ze daarom nu verhandelen, maar niemand vertrouwt ook elkaars betalingsbalans. Zou je de slechte leningen tegen die lage prijs opkopen, dan zou de angst van veel banken bewaarheid worden en donderen er een aantal in elkaar. Dat is waarom Paulson - en nu ook Geithner- koos voor re-capitaliseren. Maar dat, zegt Anna Schwartz, is eigenlijk doormodderen en geld weggooien. Want je lost het echte probleem, dat van de slechte beleggingsproducten, het wantrouwen en dus de slechte solvabiliteit zo niet op. Laat ze gewoon failliet gaan. Doormodderen, zegt ook president Strauss-Kahn van het IMF, is wel het laatste wat we nu moeten doen.

Falende Alan Greenspan. Uiteindelijk is de crisis te wijten aan het falend monetair beleid van Alan Greenspan, die de rente steeds verlaagde, zodat men andere beleggingsmogelijkheden ging zoeken dan sparen - vandaar de hausse in vage beleggingsproducten en slechte leningen. De Amerikanen krijgen nu alsnog de crisis die Greenspan probeerde uit te stellen - en de rest van de wereld lijdt behoorlijk mee.

On-Amerikaans. Nationaliseren is natuurlijk erg on-Amerikaans. Hoe dat dan aan te pakken? Wall Street Journal columnist Andy Kessler ziet het wel voor zich. Het dilemma, dat Anna Schwartz schetst, kan maar op één manier worden opgelost: laat de zwakke banken failliet gaan, nationaliseer de gezondste banken, zet er nieuw management in, geef nieuwe aandelen uit ter vervanging van de oude, doe dat alles in één dag, en .... deel vervolgens de aandelen uit aan de belastingbetaler. Die ze vervolgens weer kan verkopen of houden, wat hij of zij maar wil. Creatief, en rechtvaardig ook, want het is de belastingbetaler die de oplossing voor de crisis financiert.

Bang. Obama's regering is bang van Wall street, vindt Huffington-columnist Ann Pettiflor. Te bang van Wall Street, te bang van de Republikeinen. Volgens berichten heeft Geithner een machtsstrijd binnen Obama's regering gewonnen van Obama's adviseur David Axelrod, die ook fikse grenzen wilde stellen aan bankiersbonussen en salarissen. En ook voor wat betreft het stimuleringsprogramma voor de economie moddert Obama voort. Juist doordat hij het 'samen met de Republikeinen' wilde doen, die zich weer eens ouderwets niet-coöperatief toonden, werd het een beetje een zootje.

Obama's leiderschap staat nu toch wel ter discussie, zo kort al na zijn aantreden. Er staat veel op het spel. Want, zoals zijn voorganger in zijn on-navolgbare logica ooit zei: -"If we don't succeed, we run the risk of failure." Juist zijn moreel leidersschap is nu nodig. Falen zou betekenen dat Obama zijn krediet, en de hoop van de wereld, bij zijn eerste de beste stress test al grotendeels verspeelt. En hij heeft nog zoveel crisissen te gaan.

Post-babyboomers moeten alwéér de overheid redden.

Opeens is het weer een issue geworden: doorwerken tot je 67e. Eén ervan is bijvoorbeeld dat mensen tegenwoordig een hogere leeftijdsverwachting hebben dan vroeger en na hun pensioen meer gezonde jaren hebben dan vroeger. Dat heb ik altijd wel een redelijk argument gevonden.

Maar ja. Recentelijk is Wouter Bos bezig om met enorme sommen belastinggeld bankdirecteuren te redden die er eerst een potje van gemaakt hebben en vervolgens zichzelf enorme bonussen toekenden. Dus nu moeten wij langer doorwerken om een heel andere reden, namelijk omdat Wouters overheidsbegroting sluitend moet krijgen. Het is dát, óf de hypotheekrenteaftrek.

Langer doorwerken levert de pensioenfondsen, die de waardevastheid van de pensioenen niet meer garanderen, niets op. Ze worden er niet stabieler of kapitaalkrachtiger van. Maar wel de staatsbegroting: het betekent namelijk minder AOW-uitkeringen en meer belastinginkomsten. Die besparingen worden in de boekhouding 'naar voren gehaald', ook al treden de effecten pas over vijftig jaar op. Het voordeel voor het kabinet is, dat zij dan nu geen pijnlijke bezuinigingen hoeft door te voeren.



Heel handig, maar de pensioengerechtigden van straks hebben reden om zich twee keer bestolen te voelen. In de jaren negentig, toen het met de dekking van de pensioenfondsen uitstekend ging, hebben veel bedrijven de fondsen behoorlijk afgeroomd door zichzelf een zogenaamde 'premie-holiday' toe te kennen. De overheid deed daar even hard aan mee: ze bespaarde zo miljarden en bezorgde zichzelf een mooi begrotingsoverschot. Sterker nog, al vanaf 1982 stelde de overheid het door werkgevers aan het ABP af te dragen premiepercentage steeds lager, om met de zo bereikte besparingen het financieringstekort terug te dringen, aldus de Rekenkamer.

Dus eh... mijn pensioen wordt minder waard doordat eerst de overheid er met zijn vingers aan heeft gezeten, en vervolgens de kredietcrisis er overheen kwam. En nu moet ik ook nog langer doorwerken, om de begroting sluitend te maken - ten behoeve van de, nouja laten we het maar eens hard zeggen, van de wanpresterende en zichzelf verrijkende bankdirecteuren.

Bwoah... dacht het niet.