D66 slaat scherp rechtsaf

Vandaag presenteert D66 haar verkiezingsprogramma. Afgelopen zondag, echter, lichtte de voorzitter van de programmacommissie van D66, Joris Backer, alvast een tipje van de sluier op. Nouja, tipje – de hoofdlijnen van het door D66 voorgestane economisch beleid werden duidelijk.

D66 wil de verhoging van de AOW-leeftijd versneld invoeren – en houdt daarbij geen rekening met aantallen gewerkte jaren, zoals GroenLinks bijvoorbeeld wil. Daarnaast wil D66 het ontslagrecht versoepelen, en het recht op WW verder inperken. Voorzitter Bernard Wientjes van de VNO-NCW wrijft zich in de handen: dit is precies de 'hervormingsagenda' die hij zich voorstelt.

Het is grappig dat na de desastreus afgelopen regeringsdeelname van D66 onder Balkenende II, de partij nogmaals rechtsom wil. Immer, het was weinig verheffend wat D66 rondom de missie in Afghanistan liet zien, om maar te zwijgen van het achteloos inleveren van haar politieke 'kroonjuwelen'- het referendum en de gekozen burgemeester. Toch moeten we wel concluderen dat het D66 menens is met haar rechtse koers. Want kijk eens naar een ander incident dat even daarvoor plaatsvond.

In Amsterdam, waar college-onderhandelingen gaande waren met als hoofdrolspelers de PvdA en D66, werd loco-burgemeester Lodewijk Asscher door de gemeenteraad, op voordracht van de Commissaris der Koningin, verkozen tot waarnemend burgemeester. Meteen daarop kondigde de Amsterdamse D66- leider Ageeth Telleman uit de collegeonderhandelingen te stappen. Ze verwees daarbij woedend naar de 'nacht van Van Thijn', toen de PvdA Eerste Kamer fractie ooit de gekozen burgemeester torpedeerde – alsof die gister nog had plaatsgevonden in plaats van vijf jaar geleden. En terwijl een menigte verbijsterde politieke twitteraars zich afvroeg of het Telleman nu echt in haar bol was geslagen, stond Alexander Pechtold al klaar om zijn steun te betuigen aan de move. Voor wie het alsnog misverstond: de persconferentie in Amsterdam werd aangekondigd door Pechtold's woordvoerder en geleid door zijn voormalige voorlichter.

Was een dergelijk protest tegen de zogenaamde regentenmentaliteit van de PvdA nu werkelijk een breuk in de collegeonderhandelingen waard? Een loco-burgemeester die door de meerderheid van de gemeenteraad verkozen wordt tot -tijdelijk- waarnemend burgemeester, dat gebeurt toch wel vaker? Maar al gauw kwam de aap uit de mouw. Nog geen halve week later schreef het Parool dat D66 stiekem wel degelijk weer in gesprek was met die vermaledijde PvdA– het mochten alleen geen onderhandelingen heten. Nee- de hele kwestie-Asscher was één groot toneelstuk om even iets duidelijk te maken: D66 is niet, herhaal: níet de bijwagen van de PvdA.

In haar haast om zich af te zetten tegen de PvdA stelt D66 zich nu op als een ten onrechte verzelfstandigde afsplitsing van de VVD. De door Backer aangekondigde punten uit het verkiezingsprogramma geven het al aan: D66 slaat scherp rechtsaf. De partij is beslist niet meer het links-liberale alternatief waar ze zich jarenlang zo op voor liet gaan. Het motto voor de komende verkiezingen is duidelijk. Stem D66, dan krijg je de VVD er gratis bij- en Balkenende bovendien.

(deze column verscheen eerder op Joop.nl)

Unhappy China, bang Amerika en verward Europa.

Moge je leven in interessante tijden. Het gerucht gaat dat dat een oude Chinese vloek is. Niet waar. Maar er schijnt wel een spreekwoord te zijn: Het is beter om als hond te leven in rustige tijden, dan als mens in chaotische tijden. Misschien, gezien de Chinese historie van bloedige omwentelingen, is dat inderdaad wel waar.
Er is geen twijfel over mogelijk dat we sinds een jaar in chaotische maar interessante tijden leven. De verhoudingen in de wereld zijn drastisch aan het veranderen, niet in het minst door de financiële crisis. In het NRC van dit paasweekend twee artikelen die dat illustreren.

Unhappy China. Nog niet online, helaas, is een interview van Oscar Garschagen met de schrijvers van de essaybundel Unhappy China, een enorme bestseller in China. Aanleiding is natuurlijk de financiële crisis, die ook China begint te treffen. Dat wekt wrok, zeker waar die crisis voor veel mensen van Amerikaanse makelij is - en het land tegelijkertijd maar bezig blijft Amerikaanse obligaties te kopen. De auteurs wijzen erop dat China weliswaar veel laagwaardige productie huisvest, maar bijvoorbeeld nauwelijks hoogwaardige technologische industrie heeft en vrijwel geen wetenschappelijke doorbraken bewerkstelligt. Van de 'werkezel van de wereld' moet China een renpaard worden. In plaats van Amerikaanse obligaties te kopen, moet China daarom investeren in eigen wetenschap en techniek. Marine en luchtmacht moeten worden versterkt, zodat wereldwijd de strijd om grondstoffen kan worden aangegaan. Dan zal China zich ook niet meer de krenking hoeven te laten welgevallen van op mensenrechten gewezen te worden, of op de bezetting van Tibet. Het boek bekritiseert ook de partij-elite die haar bindend vermogen heeft verloren. China zal moeten democratiseren, betogen de auteurs. Te lang heeft het land zich uiteindelijk afgekeerd van de wereld, is de diagnose, en als gevolg daarvan is haar macht beperkt. China moet zich opmaken om de haar toekomende plaats op het wereldtoneel in te nemen. En dat is die van wereldleider.



Niets 'multipolaire wereld' dus, die zo lang in zwang was. Maar de budgettaire verandering die de auteurs voorstaan, is al niet meer mogelijk. China heeft intussen zo veel Amerikaanse waardepapieren opgekocht, dat de zich niet meer uit de innige omhelzing met de VS kan bevrijden. Dat bleek wel in de aanloop naar de G20, afgelopen weken. Eén van de eerste bezoeken van de nieuw aangetreden Secretary of State Hillary Clinton was aan China. Daarbij nam zij het M-woord nauwelijks in de mond. Maar wel werd er gesproken over de Chinese positie in Amerikaanse obligaties. De Amerikanen konden gerust zijn: China blijft die vasthouden. Vervolgens volgden er wel enige strubbelingen. De Chinese premier Wen Jiabao maakte zich ongerust over de grote Chinese positie (1000 miljard) in Amerikaanse schulden. Hij deed dit naar aanleiding van nieuwe Amerikaanse steunmaatregelen, waarbij Timothy Geithner aankondigde dat de Federal Reserve zelf Amerikaanse Treasuries zou gaan kopen om het bankenreddingsplan te financieren. Om haar afhankelijkheid van de Amerikaanse dollar te verminderen, pleitte China voor het vervangen van de dollar als reservemunt door een kunstmatige munt, een 'mandje', samengesteld uit Dollar, Yen, Euro en Pond - de zogenaamde Special Drawing Rights van het IMF. Zo ver hoeft het niet te komen, suste Obama, we zullen zorgen dat de dollar op koers blijft.
China wordt dus beduidend assertiever, maar is zich ervan bewust dat ze zich in een omhelzing bevindt met de VS, die dodelijk dan wel productief kan uitpakken. Een langzaam afnemende verslaving van de Amerikaanse burgers aan Chinees krediet en wat meer spaarzin zal de verhouding langzaamaan losser maken.



En in Europa? Tot zover China en de VS. Maar ook in Europa rommelt het. Europa ís nog de tweede economie ter wereld maar wordt ingehaald. In een prachtig stuk schetst Ben Knapen -oud-hoofdredacteur van het NRC, tegenwoordig commentator- waarom Europa zijn politieke stabiliteit dreigt te verspelen. De groep Eurolanden heeft dringend een soort economische regering nodig, schrijft Knapen - alleen al om in te grijpen als Griekenland of Ierland bijvoorbeeld hun staatschuld niet meer gefinancierd krijgen. of om te voorkomen dat kleine landen kleine banken hebben, omdat ze niet in staat zijn om grotere banken te redden als dat zou moeten - een trend die je zich nu al ziet afspelen. De EU bevindt zich momenteel in een toestand van wederkerig nationalisme: elke lidstaat heeft de plicht om de eigen financiële problemen te regelen, elke staat moet de soevereiniteit van de ander erkennen en negatieve gevolgen van economisch handelen voor een andere staat zoveel mogelijk vermijden. Uitgangspunten zijn gelijkberechtiging, onderlinge afstemming en wederkerige verantwoordelijkheid. Dat klinkt allemaal goed, maar het is een in Europa stilzwijgend aanvaard uitgangspunt dat uitbreiding van economisch-politieke bevoegdheden van de Europese Unie strikt wordt geweigerd.

Westenwind. In Nederland waaide de afgelopen twintig jaar permanent een 'westenwind', schrijft Knapen: geen land waar de globalisering meer omarmd is, ook al werkt die wellicht goed uit voor de elites maar maakt die het bestaan van de armeren vele, vele malen onzekerder. Geen land dat ijveriger nutsbedrijven privatiseerde dan Nederland, geen land waarin het Anglosaksisch kapitalisme en de macht van de aandeelhouder sterker werd verheerlijkt. De high trust society die Nederland eens was, ging door het terugtreden van de overheid en de liberalisering en privatisering echter snel teloor. En juist in Nederland wordt het verzet tegen dit soort grote internationale projecten sterker, groeit de weerzin tegen Europa en tiert het benepen nationalisme. Het argument dat de Euro ons veel ellende bespaard heeft, is aan emotionele dovemansoren gericht.
Terwijl Europa, door gebrek aan daadkracht, een noodzakelijke verdere integratie op economisch gebied voor zich uitschuift, is Nederland haar gezaghebbende opvattingen kwijt. "Europa is een angstproject geworden", schrijft Knapen. "(...) En Nederland heeft er, alles bij elkaar opgeteld, geen relevante of gezaghebbende opvattingen meer over. Kan dat tot nader order ook niet meer hebben waar in enkele decennia tijds de consensus werd verspeeld."



En dat is jammer. Want, even terug naar de machtsstrijd-annex-omhelzing waar de VS en China zich in bevinden: die strijd zal ook uitmaken welk economisch model nu eigenlijk dominant wordt in de wereld. NRC-columnist Maarten Schinkel -het NRC blijkt toch de beste krant in crisistijd- schetst het dilemma. "Het Amerikaanse model van vrijheid, kapitalisme en democratie mag dan nog steeds het beste alternatief zijn, maar het is wel kwetsbaar geworden voor kritiek - of die nu terecht is of niet. Wat is dat voor systeem waarin een elite zich onbeperkt mag verrijken, er vervolgens een puinhoop van maakt en daarna door de gemeenschap moet worden uitgekocht?" Is het ‘Chinese model’ dan niet beter? Nee, waarschijnlijk niet, al is het eigenlijk nog niet echt getest. Zowiezo kunnen we stellen dat het milieu ernstig lijdt onder China's groei, en dat terwijl we ook nog ergens een klimaatcrisis hebben. Daarnaast is China zeer afhankelijk van het buitenland -qua consumptie, en qua investeringen, zoals we zagen. De middenklasse eist langzamerhand inspraak en democratie, zoals het succes van 'Unhappy China' laat zien. En de belangrijkste reden: er is een blijvend hoge economische groei voor nodig om het gebrek aan politieke vrijheid af te blijven kopen met de belofte van welvaartsgroei, zoals Schinkel schrijft. Er zitten dus teveel onbekende gevaren aan het Chinese model. Maar ook het Amerikaanse model pakt slecht uit. De elite heeft zichzelf ongebreideld kunnen verrijken en zij ontkomt. De middenklasse en armen verliezen intussen hun baan - terwijl een fatsoenlijk sociaal vangnet in de VS geheel ontbreekt.

Rijnlands model. Het Anglosaksisch model schort het aan besef van verantwoordelijkheid voor maatschappij en milieu. Het Chinese model draait zichzelf in de knoei vanwege de benodigde hoge groeicijfers. Er is dus een alternatief nodig. Het mildere Rijnlands kapitalisme, met haar nadruk op verantwoordelijkheid naar alle stakeholders toe, gecombineerd met het redelijk sociaal vangnet in Europa, gooien daarbij hoge ogen; juist omdat het model de belangen van alle spelers in ogenschouw neemt. En dat is nodig in een wereld die meer en meer geïntegreerd raakt. Alleen, ook hier zal een steviger consensus bereikt moeten worden over sociaal-economische politiek, net zoals aan een gemeenschappelijk buitenlandbeleid wordt gewerkt.

Verdere éénwording dus? Ja, verdomd. Nederland kampt intussen met een terugslag na een jarenlange overdosis Anglo-Saksisch kapitalisme. Het zijn interessante tijden, inderdaad. Maar Nederland doet even niet mee.

En toch heeft Agnes gelijk

Er wordt op dit moment behoorlijk op haar gespuugd, op FNV-voorzitter Agnes Jongerius. Vooral jongeren hebben het met haar gehad, omdat ze teveel op zou komen voor de verworven rechten van haar verouderde achterban. Daarop schreef een jonge FNV-er weer een reactie terug, die zelfs het NOS-journaal haalde.

En toch heb ik stiekem sympathie voor haar. Omdat ze zich er weinig van aantrekt. Omdat ze het 'gespin' rondom het crisis-akkoord naar zich toegetrokken heeft, en haar versie van de compromis goed naar buiten gebracht heeft -waardoor weer pijnlijk duidelijk werd dat er bij het kabinet van een heldere en toekomstgerichte visie geen sprake was maar dat het hele akkoord van compromissen aan elkaar hing. Maar ook, omdat ik vind dat ze wel een beetje gelijk heeft.

Gelijk? En dat terwijl we nota bene al 9 miljard toeleggen op de AOW? Ja, toch wel. Want het belangrijkste argument dat nu wordt aangevoerd om langer door te werken, namelijk dat we allemaal ouder zouden worden, is een absolute drogreden. Trouw berichtte dat al maanden geleden, en ook vandaag weer. Mensen worden namelijk helemaal niet zo veel ouder. Dat lijkt maar zo, omdat de kindersterfte enorm is afgenomen. Op 0-jarige leeftijd hebben we inderdaad een hogere levensverwachting. Dat komt omdat kinderen tegenwoordig meer kans maken volwassenheid te halen. Maar eenmaal volwassen -en werkend-, is de levensverwachting helemaal niet veel hoger. Sinds de invoering van de AOW in 1957 is de levensverwachting van een 65 jarige slechts met anderhalf jaar toegenomen. Die anderhalf jaar wordt meestal ook nog doorgebracht in slechtere gezondheid. Dat gezeur over dat we allemaal nog fit genoeg zijn om langer door te werken, dat klopt dus niet.

Het grootste deel van het tekort op de AOW wordt daarnaast helemaal niet veroorzaakt door de vergrijzing, maar door belastingtechnische herzieningen (namelijk de invoering van de heffings-kortingen), aldus de Rekenkamer. De AOW is helemaal niet zo onbetaalbaar als nu gesuggereerd wordt. Ik ben het met Eurocraat op Sargasso eens dat hier kunstmatig een generatieconflict wordt opgewekt - en die stomme jongerenorganisaties trappen er nog in ook.

Langer doorwerken zou daarnaast ook nodig zijn om onze eigen pensioenen te redden. We hebben met zijn alleen meer tijd om toch nog een redelijk pensioen op te bouwen, nu de pensioenfondsen in de problemen zijn komen vanwege de kredietcrisis. Maar ook dat is kortzichtig. De Nederlandse begroting is namelijk in de jaren '80 en '90 uitermate stevig gespekt ten koste van onze oude dag. In de jaren negentig, toen het met de dekking van de pensioenfondsen uitstekend ging, hebben veel bedrijven de fondsen namelijk behoorlijk afgeroomd door zichzelf een zogenaamde 'premie-holiday' toe te kennen. De overheid deed daar even hard aan mee: ze bespaarde zo miljarden en bezorgde zichzelf een mooi begrotingsoverschot. Sterker nog, al vanaf 1982 stelde de overheid het door werkgevers aan het ABP af te dragen premiepercentage steeds lager, om met de zo bereikte besparingen het financieringstekort terug te dringen, aldus de Rekenkamer. Had de overheid dat níet gedaan, dan hadden de pensioenfondsen nu veel beter bij kas gezeten.

Maar goed, gedaan is gedaan. Om de AOW te betalen, is fiscalisering van de AOW, zoals de FNV die ook voorstaat, een rechtvaardiger oplossing dan het verhogen van de pensioenleeftijd, vooral omdat je dan de laagstbetaalden kunt ontzien. Degenen die met fraaie regelingen een riant pensioen hebben opgebouwd, kun je dan toch nog een beetje aantikken.
Ik ben dus benieuwd waar Agnes mee komt, maar ik hoop dat ze haar hoofd koel houdt.

Actie-tijd wereldwijd

Het lijkt wel alsof het overal actie-tijd is behalve in Nederland. Vandaag is het natuurlijk EarthHour, en de bedoeling is dan van half negen tot half tien alle lichten uit gaan, tegen de klimaatverandering. De actie wordt wereldwijd getwitterd en geflickrd. Cynici hebben al geroepen dat je alleen maar je licht uit moet doen om vervolgens met alle energieslurpende apparatuur foto's te maken en die te uploaden.

Vandaag vindt in Londen ook de grote demo plaats voor de G20-top van volgende week. Tienduizenden mensen hebben een zo te zien uitermate gezellige demo gehad vandaag, demonstrerend voor fairness. Allerlei organisaties, van ouderwets anti-kapitalistisch tot milieu-organisaties, kerken tot ontwikkelingsclubs, brengen hun eisen samen onder deze noemer.

Dat zou in Nederland niet lukken, denk ik.
* Omdat we in Nederland teveel bezig zijn met Wilders en nergens anders nog oog voor hebben. We zijn in wezen nog steeds aan het navelstaren. Waar media in andere landen uitgebreid berichten over de crisis en wat daar internationaal aan gedaan wordt -G20, een VN-conferentie-, heeft men het hier wekenlang over het kabinet dat er nog niet uit is. En áls er dan een parlementair debat plaatsvindt, gaat het over wilders die aandacht wou.
* Omdat links en alternatief en duurzaam nog steeds een beetje uit is in Nederland. En idealen ook. Sinds Pim is links verdacht, is milieu iets voor softies, en zijn Geenstijlerds cooler dan wereldverbeteraars.
* En, volgens mij een belangrijke stragetgische factor: omdat in Nederland elk mooi protest organisatorisch wordt overgenomen door de Internationale Socialisten en dus weer teveel radicaliseert om alle clubs bij elkaar te houden. Je krijgt dus nooit een brede coalitie bij elkaar, die maatschappelijk en politiek echt gewicht in de schaal kan leggen.
Jammer, ik zou wel zin hebben in een mooie zonnige en vooral zinnige actie.

De coalitie is gered, de toekomst niet.

Femke Halsema herschrijft het coalitieakkoord in de gewenste richting bij Pauw & Witteman: de aanrechtsubsidie afschaffen! Ze krijgt Rutte mee. Voor degenen die de uitzending gemist hebben, volgt hier de vijf-minuten versie:



Over het doorwerken tot 67 jaar is nog verwarring. Blijkbaar heeft men in de coalitie afgesproken dat dat wel doorgaat, maar is er nog onderhandelingsruimte over het hoe: langzxaam de pensioenleeftijd optrekken, of in één klap? De FNV daarentegen beweert dat een verhoging van de AOW-leeftijd naar 67 jaar van de baan is, als er nog ruimte is voor alternatieve manieren van bezuinigen.

Maar doorwerken tot je 67e vind ik niet het belangrijkste punt - het garanderen van een goed pensioen wél. De overheid moet wat mij betreft garanderen dat ze voortaan van de pensioenfondsen afblijft, en dat er belastingtechnisch gunstiger manieren komen om zelf extra voor je pensioen te sparen.

Een echt fraai akkoord is het niet. De hypotheekrente voor de hoge inkomens wordt niet aangepakt, terwijl we daarmee alleen maar rijke mensen, makelaars en banken subsidiëren en huizenprijzen kunstmatig hoog houden. Dat is een onrechtvaardigheid en een verspilling die je zo snel mogelijk uit het systeem moet halen.
Daarnaast is het hoog tijd om de aanrechtsubsidie af te schaffen: belachelijke om die verschrikkelijk archaïsche rolpatronen te subsidieren. Bovendien is dát nou een stukje solidariteit dat ik echt niet wil opbrengen: dat ik als fulltime werkende vrouw thuisblijvende moeders ondersteun. Meer werkende vrouwen is bovendien juist goed voor de economie - maar dat wilden Rouvoet en Balkenende graag even níet memoreren.

Een goed akkoord? Er zitten een paar mooie duurzaamheidsmaatregelen in, maar helaas is het kabinet bezweken voor de Schiphol-lobby om de vliegtaks af te schaffen. Persoonlijk denk ik dat de zogenaamde berekening van de reisbranche wat dat zou opleveren, zwaar overdreven is. Het akkoord mag dus de naam Green New Deal niet hebben.

Om verder met Halsema te spreken: ‘Hier is sprake van een dubieuze, politieke uitruil.’ De écht heilige huisjes van de coalitiepartijen (de aanrechtsubsidie, de hypotheekrenteaftrek, de WW en de AWBZ) zijn uit beeld gebleven. Dit akkoord is daarom niet toekomstbestendig genoeg. De coalitie is gered, dat wel. Maar de toekomst nog niet.

'Allemaal schuldig aan de crisis?' Een ietsje meer precisie graag.

Ybo Buruma.
In de Trouw van dit weekend staat een lang interview met strafrechtdeskundige Ybo Buruma. Het gaat over schuld en verantwoordelijkheid in verband met de financiële crisis. Buruma is één van de bekendste strafrechtdeskundigen van Nederland. De interviewer vraagt hem waarom nog geen bankier is veroordeeld. Buruma vindt niet dat er sprake was van schuld in strafrechtelijke zin. Ja, er was schade, ja, er was voordeel, maar nee, er was geen sprake van opzet, vindt hij. En gelijk heeft hij.

Verder, gaat hij: er zijn velen verantwoordelijk -overschakelend op een andere term. De aandeelhouders, de toezichthouders, de bankiers, de makelaars, eigenlijk wij allemaal. Eén van de problemen van deze tijd is dat verantwoordelijkheid tegenwoordig gespreid is over vele schijven en toezichthouders. Daarnaast is beroepsethiek verzwakt, aldus Buruma. Professionals voelen zich niet meer verantwoordelijk voor de gevolgen van hun acties. Anders dan vroeger, zal een makelaar niet meer weigeren een huis te verkopen aan iemand die het eigenlijk niet kan betalen.

Dus, we met zijn allen schuldig, vraagt de interviewster, Sandra Kooke? En daar, lijkt mij, schiet het interview uit de bocht. Dat wordt dus ook de kop: Crisis, ook u bent verantwoordelijk. Maar dat is niet wat Buruma bedoelt. Hij bedoelt dat in het systeem veel mensen zich wel mede verantwoordelijk hebben gevoeld maar niet meer net die motivatie hebben gehad om hun werk écht goed te doen. Om de koper af te raden zich te diep in de schulden te steken bijvoorbeeld. Als je Buruma volgt, dan ga je dus sleutelen aan het systeem maar ook aan beroepseer.

Volg je de ietwat slordige journaliste -niet alleen deze, maar ook anderen de afgelopen weken-, dan hebben we 'allemaal een beetje schuld'. Maar dat wordt dan ook de ongewilde paradox van het stuk. Het gevaar van roepen dat iedereen een beetje schuldig is, is dat niemand meer de neiging heeft het heft in handen te nemen. Juist die grote spreiding van verantwoordelijkheid betekent dat niemand zich eindverantwoordelijk voelt.



En er zijn wel degelijk scharnierpunten in het systeem van verantwoordelijkheid. Bonussen afhankelijk maken van resultaten op lange termijn (tien jaar bijvoorbeeld) zou al helpen. Toezichthouders versterken ook. Nivelering was jarenlang een vies woord -het werd ooit aangeduid met 'jaloeziebelasting'- maar het is helemaal niet slecht om het eens te hebben over de waarde van geld en het nut van een miljoeneninkomen. Een fatsoenlijk inkomen, immers, maakt gelukkig maar een heel hoog inkomen maakt niet navenant gelukkiger.

Bovendien suggereert de kreet 'we zijn allemaal schuldig' dat iedereen even hard heeft meegedaan aan het teweegbrengen van de crisis. Maar niet alleen zijn er tallozen die niets in de melk te brokkelen hadden maar wel de negatieve gevolgen ondervinden -ik denk aan armsten in ontwikkelingslanden, bijvoorbeeld. Er waren en zijn ook talloze mensen die hebben gewaarschuwd dat het zo niet door kon gaan. Tallozen die hebben gewaarschuwd tegen ongebreidelde aandeelhoudersmacht in het Angelsaksische model. Tallozen die waarschuwden tegen de manier waarop de natuur, ons welzijn, werd opgeofferd aan de economie. Tallozen die gewerkt hebben aan alternatieven voor onze manier van leven. Maar daar is niet, of onvoldoende naar geluisterd. Ook daar moet een conclusie getrokken worden: de koers moet veranderen. Door maar te roepen dat 'we allemaal een beetje schuldig zijn', ontken je ook dat er strijd gevoerd is voor alternatieven.

Het is dus die veralgemenisering, die de discussie en het denken over oplossingen en alternatieven doodslaat. Ook Buruma bezondigt zich er aan op het eind van het interview: als iedere professional zijn eigen verantwoordelijkheid maar neemt, ook de kassajuffrouw, de onderwijzer enzovoort, dan komt het helemaal goed met de crisis. Er is niets tegen verantwoordelijkheid nemen, daar wordt de wereld vast beter van. Maar voor wat betreft de crisis, denk ik dat we meer hebben aan een ietsje meer precisie.

Samen de crisis te lijf

Stel, het is crisis. Jij hebt de leiding, en je belooft iedereen om je heen dat je vrijdag de 13e een Plan hebt om de crisis te lijf te gaan. Natuurlijk, helemaal voldragen is het dan wellicht nog niet, er valt nog over te discussiëren, maar de contóuren van een plan zullen er tenminste staan. Het wordt vrijdag de 13e, en je staat met lege handen. Vergroot dat het vertrouwen van de mensen om je heen in je leiderschapscapaciteiten?

Neuhh niet echt. Duidelijk communiceren en doen wat je zegt zijn toch wel voorwaarden voor goed leiderschap. Maar erger nog, Balkenende bestond het gisteravond om op de wekelijkse persconferentie na de ministerraad, zelf ook nog eens het leiderschap van het kabinet te relativeren. Mensen moesten er maar niet teveel van verwachten, zei hij, een overheid kan ook niet zo veel doen. En: we moesten het vooral sámen doen. Tsja. Het kabinet heeft de samenleving niet uitgenodigd met voorstellen te komen, maar laat iedereen wachten terwijl ze zélf rollebollend over straat gaat. Geen mooi voorbeeld van 'sámen' de crisis te lijf gaan. Drie keer fout dus.

Tja, zo moeilijk zou zo'n crisisplan niet zijn wat mij betreft. Investeer, hervorm en bezuinig. Investeer in duurzaamheid (zoals een grid voor windmolens op de Noordzee en isoleren van woningen en gebouwen); hervorm het toezicht op de banken (in internationaal verband) en bezuinig (bijvoorbeeld op de JSF, op de aanrechtsubsidie en -stapje voor stapje- op de hypotheekrenteaftrek). Desnoods langer doorwerken, maar alleen om de pensioenen te redden en alleen als kabinet en bedrijven tegelijk beloven om nóóit, maar dan ook nóóit meer de pensioenvoorzieningen af te romen.

De onderhandelingen hangen natuurlijk op partijpolitiek gekonkel. Het CDA mikte erop dat de PvdA, die vandaag haar congres heeft, er meer belang bij zou hebben dat er gister een akkoord lag en dus water bij de wijn zou willen doen. Niet uitgekomen. Donner zinspeelt op bezuinigingen, wetend dat de PvdA het erger vindt te bezuinigen op sociale zekerheid dan hij zelf.

Het is daarom wel een mooi voorstel van Femke Halsema, om in een open brief Herman Wijffels uit te nodigen weer eens een Beetsterzwaag-sessie te doen met het kabinet. Tante Agnes heeft ook al lekker druk gezet op de vergaderende heren. Ophouden met zeiken jongens, schouders er onder. Anders roepen we oom Herman. Of nog beter, de dames doen het zelf wel. De heren trouwens ook.