Wat kunnen we leren van Barack Obama?

"It's humbling, but in my heart I know you didn't come here just for me, you came here because you believe in what this country can be. In the face of war, you believe there can be peace. In the face of despair, you believe there can be hope. In the face of a politics that's shut you out, that's told you to settle, that's divided us for too long, you believe we can be one people, reaching for what's possible, building that more perfect union." Dat is denk ik wel Barack Obama op zijn best. Hij weet idealisme op te roepen in zijn supporters en doet in zijn retoriek een beroep op het beste dat ze in zich hebben.

Twee jaar geleden signaleerde de bekende filosofe en veelschrijfster Matha Nussbaum al wat er zo bijzonder was aan Barack Obama en waarom hij zo belangrijk is voor links. Dat is niet zo gek want Nussbaum doceerde in Chicago, de home town van Obama. Nussbaum schreef een veelgeciteerd boek over emoties ("oplevingen van het denken: over menselijke emoties"). Ze stelt daarin dat emoties niet slecht of alleen maar subjectief zijn, maar ook een bron van moreel oordelen en handelen. Normen en waarden zijn voor Nussbaum niet de motor van ethisch handelen: mededogen en inlevingsvermogen slaat ze veel hoger aan. Woede over onrecht drijft soms tot het in brand steken van auto's, soms tot krachtige emancipatiebewegingen. Eén van haar onderwerpen is daarom de rol van emoties in de politiek.

Links, zoals we allemaal weten, na het communisme en de val van de Muur nadenkend, sceptisch, genuanceerd kortom een beetje intellectualistisch geworden. Rechts daarentegen is meester in het oproepen van emoties en dan vooral negatieve emoties: angst voor terrorisme, verongelijktheid over vermeende achterstelling, walging over homohuwelijk of abortus. Dat, samen met geloof is de afgelopen jaren voor de conservatieven een zeer sterk recept geweest. Links was nu net verleerd om met emoties om te gaan.

Dat is niet alleen een observatie van Nussbaum. Ook bijvoorbeeld een sociaal wetenschapper als Michael Walzer noteert dat in zijn boek "Politics and Passion". Alleen vindt Walzer dat dat komt omdat links te individualistisch denkt en geen oog meer heeft voor gemeenschappen. Daarbij hanteert Walzer overigens wel een redelijk ouderwets, om niet te zeggen conservatief idee van gemeenschappen. Hij vindt dat de rechten van enkelingen (vrouwen, homo's), soms ondergeschikt moeten worden gemaakt aan de samenhang van de gemeenschap.

Nussbaum slaat een heel andere weg in. Zij wijst op de rijke traditie van geëmotioneerde en enthousiasmerende progressiviteit in de VS. De kunst om met een diep emotionele manier van spreken ("I have a Dream") een geweldloos enthousiasme, een hoop op rechtvaardigheid op te wekken in het publiek, is rijk ontwikkeld. In Europa, denkt Nussbaum, is na de Tweede Wereldoorlog het emotionele begrijpelijkerwijs enigszins uit het politieke verbannen. Het is ook niet zonder reden, dat in Nederland rechts -en dan met name Verdonk-rechts- de associatie met WOII woedend afwijst. Maar je wint debatten, vindt Nussbaum, niet door emoties uit te sluiten. Je wint ze door de goede emoties toe te laten. Ook woede kan een belangrijke drijfveer zijn - om misstanden te bestrijden, niet om groepen mensen te bestrijden.

Natuurlijk, beide boeken, Politics and Passion en Upheavals of Thought, gaan over de VS. Maar toch, ik denk dat we de observaties van Nussbaum en Walzer mutatis mutandis goed kunnen verplaatsen naar de Nederlandse politiek. Links heeft soms wat weinig oog voor op zich terechte angsten en zorgen. Verharding, verlies aan solidariteit, ongenoegen over de multi-culturele samenleving, links had de neiging om dat soms als onterecht terzijde te schuiven. Daarom zitten we nu eigenlijk met lege handen, terwijl rechts het antwoord klaar heeft. Het is het Michael-Walzer-antwoord, namelijk het opofferen van individuele vrijheden aan samenhang in de gemeenschap. En de PvdA gaat, in dit kabinet, zoals het er naar uitziet met dit antwoord mee.

Terwijl wij ook het antwoord van Nussbaum zouden kunnen kiezen. Namelijk ervoor kiezen om emoties positief te kanaliseren. Politiek is niet de enige manier om op emoties en gedachten te reflecteren en productieve emoties op te roepen: dat kan ook door kunst en cultuur, of door vormgeving van de publieke ruimte. Nussbaum geeft als voorbeeld van zo'n bestuurder Richard Daley, burgemeester van Chicago, die middels het verfraaien van de publieke ruimte met kunst en cultuur streeft naar een respectvol pluralisme. Maar dat vereist wel politieke moed en een zeer bewust handelen van politici.