Links, Rechts...(3): naar een nieuw Rijnlands model.

In het kader van het weekendintellectualisme pakken we Kalma's "Links, Rechts en de Vooruitgang"weer eens op. Eerder (deel 1 en 2 vind je hier en hier) schreef ik al een stukje over het eerste deel van zijn boek, dat over de oude sociaaldemocratische waarden en hoe die nu van toepassing zijn. In het tweede deel gaat Kalma in op enkele instituties: kapitalisme, vanzelfsprekend; de publieke onderneming; de verzorgingsstaat; de rol van professionals; het strafrecht; en de democratie.

Kapitalisme
Kalma begint met de vaststelling dat terwijl de sociaaldemocraten in hun "derde weg" het kapitalisme meer en meer omarmden, datzelfde kapitalisme juist meer en meer op drift begon te raken. De Sociaaldemocratie heeft een erfenis van beteugeling van het kapitalisme: dat lag nogal voor de hand na de crisis in de jaren '30. Er werden wetten opgesteld die werknemers beschermden.
Het wordt tijd dat de sociaaldemocratie die erfenis weer eens uit de kast haalt. Het kapitalisme (lekker om dat woord weer eens onbeschaamd te gebruiken!) is van gedaante veranderd. Er heeft een internationalisering van het kapitaal plaatsgevonden. Flitskapitaal, internationalisering van beleggingen en andere geldstromen deden hun intrede. Daardoor groeide de macht van beleggers. Door de ontwikkeling van ICT groeide het economisch belang van de (zakelijke) dienstverlening. Tenslotte deed schaalvergroting zijn intrede: met fusie na fusie werden bedrijven samengevoegd tot enorme multinationals, die de macht van nationale overheden vaak overtreffen.

Moderne ontsporing van het kapitalisme.
Aandeelhouders werden machtiger dan ooit, onder meer door de liberalisering van het geldverkeer die maakte dat beleggers snel en soepel hun geld konden verplaatsen. "Het Angelsaksische model waarbij maximalisering van de winst per aandeel centraal staat en de kwartaalcijfers voorrang krijgen, won terrein op het Rijnlands model, gericht op continuiteit van de onderneming, en op duurzame betrekkingen met werknemers, afnemers en onderaannemers", schrijft Kalma (p. 131). Met andere woorden: de korte termijn (scoren met de beurswaarde) wint het van de lange termijn (investeren in bijvoorbeeld research en development). De ene na de andere reorganisatie vindt plaats: niet omdat het nodig is maar omdat de aandeelhouderswaarde onmiddelijk omhoog schiet als een reorganisatie wordt aangekondigd. Die reorganisaties brengen hoge sociale kosten met zich mee: aan werkeloosheidsuitkeringen bijvoorbeeld. De druk om snel veel winst te maken (want dat stuwt de beurswaarde omhoog) zet managers aan tot sjoemelen met cijfers. Zodoende hebben we de afgelopen tijd een aantal fikse financiële schandalen gezien: Enron, Ahold, Shell. Het idee, overigens dat de deugden van het kapitalisme gebaseerd zouden zijn op gezonde wedijver en concurrentie blijkt maar al te vaak onwaar: prijsafspraken en kartelvorming zijn aan de orde van de dag.

Pleidooi voor een Rijnlands model
Kalma wil dan pleiten voor een modern Rijnlands model: een model waarbij zowel het management, als aandeelhouders, als ook de werknemers, alle drie gedoseerde invloed hebben op het bedrijf. Loffelijk. Maar hij krijgt het niet echt duidelijk over het voetlicht. Wellicht zou het helpen als hij zijn betoog meer toespitste op het feit dat kennis en creativiteit een steeds belangrijker rol gaat spelen in zakelijke diensverlening. Daarmee wordt human capital en samenwerking ook belangrijker.

Natuurlijk, we zijn een voorstander van het Rijnlands model omdat het minder lasten afwentelt op het publiek domein. Omdat het bijvoorbeeld verantwoorder met milieu omgaat. Of minder gauw werknemers naar huis stuurt. Omdat het absoluut prettiger is om in te werken - wat waarschijnlijk de productiviteit per werknemer ten goede komt. Omdat er meer in het bedrijf geïnvesteerd kan worden, wat de werkelijke waarde (niet de aandeelwaarde!) van het bedrijf ten goed komt. Omdat het geen paratiserend kapitalisme is, maar een voedend kapitalisme, kortom.
Maar ik vrees dat we het tij tegen hebben.