manifest

Dick Pels schrijft tegenwoordig alleen nog maar in de vorm van manifesten. Met een aantal medestanders, waaronder hoogleraar Paul de Beer en hoofdredacteur van de Helling Jelle van der Meer schreef hij nu het Waterlandmanifest, waarvan gister een verkorte versie verscheen in de Volkskrant. Het stuk grijpt onder meer terug op het vrijzinnig Links-liberalisme van Femke Halsema.

De ene lezer zal zeggen dat Links wel erg naar rechts opschuift. De andere lezer zal zeggen dat Links de enige stroming is die echt is opgewassen tegen de uitdagingen die globalisering, immigratie, marktwerking en dergelijke ons stellen. Kernpunt is dat keuzevrijheid van het individu voorop staat - maar wel onder voorwaarde van gelijkheid van keuzevrijheid. Het individu is daarvoor ook afhankelijk van de gemeenschap. Daarvan is niet iedereen zich bewust, gezien hufterigheid en graaigedrag dat velen ergert. Links moet een eigen visie op gemeenschap uitwerken, die ruimte laat voor vrijheid maar ook voor burgerschap. Het concept van 'lichte gemeenschappen' kan daar van nut zijn.
Twee andere onderwerpen komen in het manifest aan de orde: immigratie en integratie, en economie. Om met het laatste te beginnen: sinds de Derde Weg (tegenwoordig al de Vierde geloof ik) heeft Links het kapitalisme omarmd. Maar de Waterlanders pleiten voor twee voor hen typerend linkse invullingen daarvan. Ze pleiten voor socialiseren van kapitaalbezit (winstdeling of aandelenbezit door werknemers) en houden een pleidooi voor het 'zachte', op vertrouwen en overleg gebaseerde Europese ondernemersmodel, dat het onderspit dreigt te delven tegen het Angelsaksische model. (Voor een toelichting, zie bijvoorbeeld een discussie over auteursrechten).
Voor wat betreft integratie hebben de auteurs een soort 'voor-je-eigen-bestwil-strengheid. Immigranten moeten als autonoom individu kunnen leven in Nederland, en zijn er zelf verantwoordelijk voor dat ze de vaarigheden hebben die daarvoor nodig zijn. Daaronder valt ook kennis van de rechtsstaat. Maar de moord op Van Gogh door een geïntegreerde godsdienstfanaticus onderstreept juist het faillite van de harde culturalistische eis tot assimilatie. Maatschappelijke codes zijn veranderbaar - ook door migranten. Er moet respect bestaan voor dubbele, hybride identiteiten die voortkomen uit het leven tussen (of in) twee culturen. En tenslotte moet worden geijverd voor een personalistische, liberale en Europese Islam.

Leuke ingangen. Er moet nog heel wat worden uitgewerkt - die lichte gemeenschappen bijvoorbeeld, en ook de visie op integratie zal nog wel een paar slagen moeten maken. Maar elk stapje is er een. Wat ik leuk vind aan het manifest, is de nadruk op individuele ontwikkeling. Want als je in een tijd van globalisering je concurrentiepositie wilt vasthouden, zijn kennis en ideeën je grootste asset. En daarvoor is diversiteit van cultuur nodig, en de mogelijkheid voor mensen om zich te ontwikkelen. Daarom ben ik wel voor zo'n verlicht individualisme.