Debat...

22.15 u: Bij de aankondiging van het aftreden van De Graaf maakt Balkenende een cryptische opmerking: niet alleen het debat gister, maar ook de onderhandelingen in de coalitie vandaag hebben De Graaf gebracht tot aftreden. Blijkbaar heeft hij binnen het kabinet onvoldoende teruggekregen voor het debacle van gister. Wat SGP-er van der Vlies en GroenLinks-aanvoerder Femke Halsema in ieder geval tot vragen brengt. Zoals Halsema het formuleert: "Thom de Graaf is wellicht gister in de senaat gestruikeld over het debat, maar vandaag in de coalitie gevallen over het kiesstelsel."

22.27 u: Wouter Bos gaat er hard in. Hij stelt dat het een gotspe is dat De Graaf geen eerlijke kans heeft gehad in de kamer. Hij had enkel het compromis aan moeten nemen dat hem door de senaatsfractie van de PvdA -en GroenLinks en SP- werd aangeboden: laat de gemeenten zelf besluiten wanneer zij klaar zijn voor de direct gekozen burgemeester. "Maar hij mòcht of kòn of wìlde dat niet aanvaarden".
Verhagen zowel als Dittrich pogen Bos hard aan te pakken. Maar de waarheid begint duidelijk te worden: inmiddels is de ontslagbrief van de Graaf bekend, en daarin staat duidelijk dat "ook op een ander punt uit het Hoofdlijnenakkoord te weten het kiesstelsel, geen eenstemmigheid blijkt te bestaan binnen de coalitie."
Waarom blijft Dittrich dit toneelstukje nog volhouden en waarom blijft D66 dan nog in het kabinet?

22.45 u: Interruptie Femke Halsema op Van Aartsen: "De hoge toon van Van Aartsen moet maskeren dat de beslissing van De Graaf vandaag is gevallen en niet gister na het debat, omdat geen perspectief meer bestaat op het invoeren van een nieuw kiesstelsel. Ik constateer dat de Graaf middels deze brief wraak neemt voor het blokkeren daarvan."
En Bos: "De regeringspartijen hebben De Graaf simpelweg niet voldoende ruimte gegeven om het compromis van de PvdA-fractie aan te nemen". Volgens de brief van De Graaf zit "de onwil vooral bij de VVD", leest Wouter Bos voor.
Van Aartsen begint op steeds hogere toon zowel de PvdA als GroenLinks te beschuldigen. Maar hij staat zwak.

23.02 u: Femke Halsema: "Als Van Aartsen steeds volhoudt dat de VVD niet met De Graaf heeft onderhandeld vandaag, maar de Graaf houdt vol dat VVD tegenwerkt, moet de conclusie dan niet luiden dat de VVD niet eens heeft wìllen onderhandelen? "
Van Aartsen: "De fantasie van mevrouw Halsema kent weer eens geen grenzen."
Boe-geroep uit de Kamer.

23.11 u: Dittrich geeft toe dat met coalitiepartijen gesproken is over het kiesstelsel. Er is geconcludeerd dat de coalitiepartijen niet op dezelfde lijn zitten. Daar heet De Graaf dus geen concessie weg weten te slepen - en daarom is hij vertrokken. Vraag van de Wit (SP): "Wat voor vertrouwen heeft D66 dan nog in deze coalitie? Heeft U dan niet ook eigenlijk de Graaf laten vallen?" Wij blijven in het Kabinet vanwege onderwijs en natuurbeleid, antwoordt Dittrich.
"Heeft u die bestuurlijke vernieuwingen niet zelf altijd de kroonjuwelen van D66 genoemd?" vraagt De Wit. Daar heeft Dittrich niet echt een antwoord op. Ook de Graaf zelf noemt ze in zijn ontslagbrief namelijk de kroonjuwelen.

23.28 u: Halsema vraagt Dittrich of hij wel zijn best heeft gedaan voor ruimte voor De Graaf. "Anders is Minister de Graaf wel erg eenzaam geweest vandaag". Dittrich antwoordt dat overleg over bestuurlijke vernieuwing met de coalitiepartners nog volgt. "Wat gebeurt er als u daar niets uit weet te slepen?", vraagt Van der Vlies. "Daar wil ik nog niet over nadenken", zegt Dittrich. "Daar dacht Minister de Graaf heel anders over", concludeert Van der Vlies.

23.37 u: Verhagen vindt dat er nu iets te veel een wig wordt gedreven tussen D66 enerzijds en CDA en VVD anderzijds: "Ik neem toch aan dat u er vertrouwen in heeft dat we er uitkomen". Dittrich: "Dat kan ik beamen". Halsema: "Waarom vindt Verhagen het nodig deze vraag te stellen? Twijfelt u aan de loyaliteit van D66?" Verhagen: " U ziet spoken". Dittrich: "Daar sluit ik me bij aan". Hij lijkt wel een poedeltje.

Maar aan het eind van de eerste termijn is de beeldvorming duidelijk gekanteld. Het is, zoals Bos concludeert, opeens niet meer de fout van de PvdA-fractie. Het is D66 dat te laf is om uit het kabinet te treden terwijl haar vice-premier is afgetreden en haar kroonjuwelen haar zijn ontnomen - ook door toedoen van haar coalitiepartners.

23.57 u: Balkenende antwoordt. Bos interrumpeert: "We hebben nu eigenlijk twee D66-ministers die zich beraden op hun positie. Waarop baseert u het vertrouwen dat het kabinet er wel uitkomt?" Balkenende: "Omdat we als coalitiepartners altijd positief met elkaar omgaan."
Balkenende weerspreekt dat er een aanbod is gedaan vanuit de PvdA-senaatsfractie. Bovendien heeft de Graaf afstand gedaan van de onomkeerbaarheid van de gekozen burgemeester, die hij steeds nastreefde. De PvdA had een derde termijn aan moeten vragen, vindt Balkenende. Bos: "Dat wat De Graaf deed, was geen concessie. Dat was een staatkundige uitleg van wat er zou gebeuren als de Grondwetswijziging er niet door kwam. De PvdA fractie gaf in haar stemverklaring duidelijk aan tegen te stemmen omdat het kabinet niet akkoord wilde gaan met een stappenplan om de gemeenten zelf aan te laten geven wanneer zij klaar waren voor de gekozen burgemeester, in plaats van dat de gemeenten door Den Haag zouden worden aangewezen." Balkenende is ronduit cynisch. "U doet het debat over", vindt hij. Bos: "U begint er zelf over, door het debat van gister te diskwalificeren."

Wederom geroep en bankjesgeroffel. Voorzitter Weisglas: "Mag ik de leden langzamerhand vragen een beetje aan mijn bankjes te denken."

Halsema: "Heeft u eigenlijk de afgelopen weken, de risico's van dit debat kennende, uw best gedaan om tot concessies te komen betreffende bestuurlijke vernieuwing?" Balkenende: "Dat staat nog steeds zoals het in de Hoofdlijnennotitie staat". Nee dus. Had hij ja gezegd, dan was hij onmiddelijk beschuldigd van achterkamertjespolitiek.

Tweede termijn.
Van der Vlies (SGP) memoreert dat Dittrich heeft aangegeven, dat deze wel een kandidaat wil aandragen voor de functie van Minister voor Bestuurlijke Vernieuwing - maar dat niet eerder wil doen dan dat er resultaat is uit de onderhandelingen tussen de coalitiepartijen. Met andere woorden, hij bespeurt nog altijd de mogelijkheid dat het kabinet de komende dagen valt. Ook De Wit (SP) geeft aan dat nu alles open ligt. Met die wetenschap gaat híj althans rustig slapen. Halsema geeft aan de indruk te krijgen dat Balkenende òf niet door heeft dat D66 ministers hun positie in beraad hielden, of de ernst van de situatie niet inzag. "Dat doet denken", zegt Halsema, "aan die andere keer dat het Kabinet iets te jolig optrad. Toen zij op vragen naar de eenheid binnen het Kabinet een kaart stuurden: groeten uit de Treveszaal. En vervolgens viel." André Rouvoet (CU): "Het kabinet hangt aan een draadje - en D66 heeft het eind in handen." Van Asch (LPF) dient nog gauw even een motie in om de Eerste Kamer maar op te heffen. Staatkundige vernieuwing à la de LPF.

Het debat eindigt in wat Bos noemt: 'een voorwaardelijke crisis, werkelijk een staatkundige vernieuwing'. Er is een kabinetscrisis maar er wordt ontkend dat die er is. We zullen het de komende dagen zien.