Links, Rechts (5): de verzorgingsstaat

De brede verzogingsstaat. Daar moet een zichzelf respecterende socialdemocraat het natuurlijk ook over hebben. Omdat die verzorgingsstaat onder vuur ligt, begint Kalma met de enkele grote bezwaren: we zouden inmiddels zo rijk zijn dat we die verzorgingsstaat niet meer nodig hebben. De burgers zouden inmiddels te afhankelijk worden, of teveel profiteren van voorzieningen; we moeten weer terug naar eigen verantwoordelijkheid.

Het eerste bezwaar zet een beleid in gang waarbij burgers steeds meer eigen bijdragen moeten gaan betalen voor voorzieningen. Dat beleid zien we nu vorm krijgen. De vraag is, zegt Kalma, hoe de cumulatieve gevolgen van al die eigen bijdragen uitpakken. Bovendien moet je er rekening mee houden, dat de onderklasse steeds minder zeker is van werk. De eisen aan arbeidsproductiviteit worden hoger, en er is steeds minder ongeschoold werk. Mensen aan de onderkant van de samenleving hebben dus steeds moeilijker toegang tot de arbeidsmarkt. De "eigen verantwoordelijkheid" gaat er van uit dat mensen uit onwil niet aan het werk komen, en met kortingen op hun uitkering geprikkeld moeten worden. Maar voor dat soort mensen is een activerend, op maat gesneden sociaal beleid meer op zijn plaats. Bijvoorbeeld met Melkertbanen. Het 'eigen verantwoordelijkheid'-beleid komt voor deze mensen neer op een hardvochtig 'zoek het zelf maar uit'. Overigens geldt een vergelijkbaar argument ook voor mideklasse. De economie wordt steeds flexibeler, arbeidsverhoudingen dus ook. Een goede werkeloosheidsuitkering is van levensbelang om mensen de mogelijkheid te geven zich op die flexibeler arbeidsmarkt te bewegen. Je hebt dan iets om op terug te vallen. Maar helaas -met steun van de vakbonden wordt die nu juist ondergraven. Duur en hoogte van de WW staan nu ter discussie.

Wouter Bos heeft het een aantal keer gehad over keuzevrijheid. De middenklasse zou meer behoefte hebben aan flexibiliteit en eigen keuzes op het gebied van onderwijs, zorg en sociale zekerheid. Daar zou ze ook best voor willen betalen. Het huidige kabinet zet het hele stelsel van sociale zekerheid op zijn kop en wil individuele spaarsystemen gaan introduceren, waarin men zelf kan beslissen waarvoor het gespaarde geld kan worden ingezet. "Dat klinkt prachtig", schrijft Kalma, "maar bescherming tegen onvoorspelbare risico's wordt zo wel op een achteloze manier vermengd met de vrijheid van werknemers om, weloverwogen en met voorspelbare inkomensgevolgen, langdurig verlof op te nemen of eerder te stoppen met werken". Jammer dat hij dit stukje niet uitwerkt. Ik zit namelijk nog met een ander probleem. Wel eens een goede ziektenkostenverzekering proberen uit te zoeken? Als je uit die wirwar al niet wijs kunt worden (en volgens mij doen verzekeringsmaatschappijen dat expres om de markt ondoorzichtig te houden), hoe moet het dan met levensloopregelingen en pensioenen?

Dan nog iets over de functies van de verzorgingsstaat. Er wordt veel geschreven over hoe burgers profiteren van de verzorgingsstaat, en dus zelf maar moeten gaan bijdragen. Maar de verzorgingsstaat en haar publieke voorzieningen stimuleert ook sociale cohesie, maatschappelijke samenhang. De verzorgingsstaat is niet alleen een in regels en voorzieningen neergeslagen solidariteit, ze creëert ook solidariteit. Ze bevordert sociale gelijkheid en daarmee de mogelijkheid van mensen zich met elkaar te vereenzelvigen.
Tenslotte nog de financiering van dit alles. Gewoon de belastingen omhoog, zegt Kalma. De verzorgingsstaat is het waard.

Ik moet zeggen dat ik in dit stukje structuur aanbreng die Kalma zelf laat liggen. Verschillende van zijn punten heb ik elders beter verwoord te zien: de solidariteit van de verzorgingsstaat bijvoorbeeld bij Richard Sennett in zijn boek 'Respect in een tijd van ongelijkheid'; waar Kalma niet eens aan refereert. Het begint tegen te vallen, Kalma's boek.