Benjamin Barber

(Citizenship, door Rafael Lopez)

Gister heb ik dusdanig gebeest dat ik vandaag eigenlijk alleen maar yoghurt en appelmoes kan eten. Dat komt goed uit, want nu hoef ik dus niet te koken. En heb ik alle tijd om de zaterdagkranten uit te pluizen.

In het NRC een interview met Benjamin Barber. Die van Jihad vs McWorld (boek/artikel). Ik heb het interview wel vier keer gelezen, en vind het fascinerend. Op de eerste plaats omdat hij de situatie in Nederland na de moord op Van Gogh in perspectief zet. "Het recht op vrije meningsuiting is essentieel en moet beschermd worden", zegt hij. "Maar een democratie heeft meer waarden. Het recht van migranten om niet blootgesteld te worden aan hate speech is een ander recht. De moorden op Fortuijn en Van Gogh waren gewelddadige en afschuwleijke antwoorden op mensen die het woord op een gewelddadige manier gebruikten. Ze hadden het recht dat te doen, en dat recht moet worden beschermd, maar ze gebruikten taal die in zeker zin bedoeld was om boze antwoorden op te roepen".

Veiligheid versus vrijheid.
Die veiligheid, waarover nu zo veel te doen is, is relatief, zegt Barber. Veiligheid gaat namelijk ten koste van vrijheid, en niet iedereen realiseert zich dat. Je kunt ook weigeren die prijs te betalen, en op een andere manier met onveiligheid omgaan. "Kijk naar Israël", zegt Barber, "Nergens hebben mensen meer reden om bang te zijn dan in Israël. Maar ze gaan bewust naar het café en nemen de bus, omdat ze niet willen dat angst hun leven beheerst."

Burgerschap.
Het is een illusie dat sterk leiderschap nodig is om angst te bestrijden, aldus Barber: "Het gaat om burgerschap, de democratische vorm van leiderschap van onderaf. Natuurlijk zijn er leiders nodig die zeggen, laten we kalm blijven, maar er zijn ook burgers nodig die dat tegen elkaar en hun leiders zeggen". Als burgers in paniek raken en leiders zoeken die hen veiligheid beloven door muren op te bouwen en vrijheid in te perken, krijg je populistische leiders, 'sterke mannen'.

Vrijheid en gemeenschap.
Vrijheid is uiteindelijk een maatschappelijk concept. De hooggeprezen vrijheid van de consument is eigenlijk maar beperkt. Je kunt kiezen welk merk tandpasta je wilt, of welke kleur auto. Barber: "Maar de belangrijkste keuzes die ons leven beïnvloeden, zijn maatschappelijke keuzes. (...) Het individu als consument denkt alleen aan zijn eigen belangen, het individu als burger denkt aan zijn behoeften in relatie tot andere mensen. Die zoekt naar wat gemeenschappelijk is, naar de res publica." Het is niet zo dat de burger zijn individualiteit inruilt voor de gemeenschap. Deelnemen in politiek debat, bezig zijn met het vormgeven van de gemeenschap, dat is echt de manier waarop de vrijheid van het individu gestalte krijgt. Vrijheid is dus onlosmakelijk verbonden met burgerschap.

Links begrip van gemeenschap.
Facsinerend, vind ik dit interview, omdat er een veel actiever concept van gemeenschap uit spreekt dan het conservatief-liberale begrip van een waardengemeenschap, een geheel van mensen die dezelfde normen en waarden delen. Dat komt toch ietwat benauwend op me over. Hier wordt gesproken van een gemeenschap waar vrijheid is en ruimte voor individualiteit, maar ook voortdurend debat en afweging van belangen. Een mooi gemeenschapsbegrip voor links. Want links loopt een beetje achter op gebied van gemeenschapsdenken.