De Toekomst van Vrijheid deel 2 (bijdrage in het kader van het maandagochtendintellectualisme)

In de voorgaande hoofdstukken (zie bijdrage hieronder) gaf Zakaria al aan niet altijd evenveel vertrouwen te hebben in democratie. De 'wil van het volk' is makkelijk te manipuleren in de richting van ethnische haat, religieus fanatisme en dat soort dingen. Dat trekt nu eenmaal stemmen.
Vertegenwoordigende democratie, zoals wij die hebben, was ooit bedoeld om mensen te kiezen die voor ons afwegingen gingen maken. Wijze mensen, die verstandige beslissingen gingen nemen: ja we zouden graag lager belastingen hebben maar een goede gezondheidszorg is ook belangrijk, en scholen ook, dus we houden ze maar op dit niveau.

Democratie in de VS: teveel van het goede.
Totdat, vindt Zakaria, de directe democratie het teveel overnam. Hij bespreekt twee dingen: lobbygroepen en referenda. Daarbij gaat hij diep in op de situatie in de VS. Daar hebben professionele lobbygroepen een grote vinger in de pap in de politiek. Je kunt het zo gek niet bedenken of er is een lobbygroep voor, zelfs voor subsidies voor boeren die mohairwol telen. Elke keer als een voorstel dreigt te worden aangenomen om die subsidie af te schaffen, wordt de achterban gemobiliseerd, en blijft die in stand. Sinds stemmingen openbaar zijn durven senatoren dat sort lobby's niet meer te negeren uit angst niet herkozen te worden. 'Nou ach, een subsidietje, wat kost dat nou', zou je denken - maar alles bij mekaar betekent het dat er op dit soort programma's niet bezuinigd kan worden en dat er alleen maar meer bijkomt.

Het gekke is, blijkbaar kan er wel heel hard bezuinigd worden op sociale uitkeringen, gezondheidszorg etcetera. Hoe dat nu komt - waarom daar geen professionele lobby's voor bestaan, dat legt Zakaria niet helder uit.

Hetzelfde gebeurt in referenda. Steeds worden kleine deelvragen aan de bevolking voorgelegd. Maar de totaalafweging wordt nooit gemaakt. Er komen wel uitgaven bij, maar er wordt niet aangegeven wat geschrapt wordt. Dat verlamt de begroting en daarmee de overheid.

Oplossingen
Zakaria noemt in zijn korte afsluitende hoofdstuk twee mogelijke oplossingsrichtingen. Sommige instellingen, vindt hij, moeten worden afgeschermd van de democratie, zoals dat nu gebeurt met Centrale Banken. Deze kunnen harde en pijnlijke, maar op de lange termijn verstandige beslissngen nemen. De Federal Reserve bank, het Amerikaanse Hooggerechtshof, het zijn de meest ondemocratische instellingen ter wereld, stelt Zakaria, maar als je aan Amerikanen vraagt voor welke instellingen ze nog respect hebben, zijn het die.
En op de tweede plaats zouden meer beslissingen gedelegerd kunnen worden -bijvoorbeeld aan parlementaire commissies- die met een pakket aan beslissingen terug zouden kunnen komen waartegen alleen ja of nee gezegd kan worden. Dat gaat de verlamming door veel kleine deelbeslissingen tegen.
Toch spreekt hij zichzelf op verschillende punten tegen. Juist zeer ondemocratische instellingen, geeft Zakaria toe, zoals IMF en Wereldbank, hebben beslissingen genomen, zoals het recept voor economische 'shocktherapie' die in veel ontwikkelingslanden desastreus hebben uitgepakt.
En jammer dat hij niet ingaat op de cruciale vraag hoe al die ongeduldige kiezers ervan afgebracht kunnen worden hun eigenbelang na te streven en weer het grote geheel te zien- of ervan weerhouden kunnen worden om achter ultranationalisten aan te lopen. Daar zat ik nou het hele boek al op te wachten.

Slow Politics.
Een boek dat in 2003 behoorlijk wat stof opwierp, maar dat zijn betekenis meer ontleent aan implicaties voor buitenlandse politiek, dan aan een verfrissende blik op hoe democratie op het thuisfront verbeterd kan worden. In zijn stelling dat het opbouwen van constitutionele instellingen voorafgaat aan een goed functionerende democratie heeft Zakaria absoluut gelijk. Maar daar had hij het bij moeten houden.
Wel zet zijn boek over één ding aan het denken. Als politiek steeds meer het gevaar loopt in hypes en deelbelangen te verzanden, zoals Zakaria schrijft, dan zouden er tegenkrachten moeten zijn die het algemeen belang verdedigen. Cultuur, universiteiten en oude elites (wat je er ook van zeggen mag) hebben daarin hun rol verloren. Privatisering, het opengooien van markten etcetera, diezelfde krachten die globaisering zo'n zet hebben gegeven, hebben daarin een rol gespeeld. Universiteiten moeten meer concurreren en zijn afhankelijker van de markt. Voor bezinning en langdurig onderzoek is veel minder plaats. "Hoge" cultuur heeft plaatsgemaakt voor wat snel en populair is. Beroepen waarin vroeger 'noblesse oblige' een grote rol speelde -zoals advocaten, artsen, notarissen, hoogleraren- zijn veel marktgevoeliger geworden en hebben hun uitstraling, maar ook hun bezinning verloren, schrijft Zakaria. Daarom kunnen ze geen tegenbeweging meer vormen voor populisme en lobby's.
En dat geeft te denken. Het zou wellicht tijd worden voor een soort 'slow food' -beweging in de politiek. Slow Politics.