Weekendintellectualisme: naar een nieuw evenwicht.

"Een nieuw evenwicht", dat is sinds Prinsjesdag het nieuwe motto van het Kabinet. Deze week schrijft Menno Hurenkamp, hoofdredacteur van het Tijdschrift voor de Sociale Sector, in het NRC een gedegen kritiek op het regeringsbeleid . Hij betoogt dat het concept van 'eigen verantwoordelijkheid' van deze regering vooral betekent dat de óverheid van veel problemen verlost wordt. "Wanneer ouders een creche moeten uitzoeken voor hun kinderen en ook zelf de financiering daarvan moeten organiseren, scheelt dat aanzienlijk in gedoe voor de staat. Wanneer je het aan leerlingen en studenten overlaat om hun eigen vakken te kiezen, is de overheid even verlost van de bedreigende discussie over structuur en inhoud van het onderwijs." Maar de papierwinkel die gepaard gaat met het regelen van de kinderopvangplaats, of de nieuwe zorgverzekering, is bepaald geen pretje. In feite worden hier gewoon problemen van de overheid afgeschoven op de burger.



Verantwoordelijkheid veronderstelt betrokkenheid.
Het Kabinet, betoogt Hurenkamp, ziet over het hoofd wat nu juist het kernpunt is van 'eigen verantwoordelijkheid': dat je je verantwoordelijkheid wel neemt als je je verbonden voelt met de omgeving waar je daden gevolgen hebben. Je eigen straat zul je eerder helpen schoonmaken. In het park waar je aan gehecht bent zul je niet gauw troep naast de vuilnisbak gooien. Maar, vindt Hurenkamp: "wanneer bijvoorbeeld uitkeringen machinaal verstrekt worden, is het niet gek dat mensen daar bij vlagen misbruik van maken". Heb je je eigen medewerker bij de sociale Dienst, waar je regelmatig contact mee hebt, dan zul je dat minder gauw doen.

Loyaliteit werkt ook de andere kant op, betoogt Hurenkamp: "Wanneer de overheid van burgers verwacht dat zij hun verantwoordelijkheid nemen, verwachten de burgers dat ze de ruimte krijgen om dat te doen". Eigen verantwoordelijkheid voor je zorgverzekering bijvoorbeeld vraagt tijd, inspanning en vaak ook hersens. "Beschik je daar onvoldoende over, dan ben je met je zorgverzekering, je opleiding, je kinderopvang, je zieke moeder overgeleverd aan derden -meestal de markt- en in wezen nog ten minste even afhankelijk als vóór het moment dat je je eigen verantwoordelijkheid kreeg toebedeeld". Was dat nu de bedoeling?


Maatschappij inrichten op eigen verantwoordelijkheid.
En daar heeft hij een sterk punt. Eigen verantwoordelijkheid veronderstelt dat je ook in staat gesteld wordt om die verantwoordelijkheid te nemen. Dat betekent niet dat de overheid mìnder taken krijgt maar wel andere taken. Bijvoorbeeld ervoor te zorgen dat iedere druiloor in één oogopslag kan zien waar hij of zij met de zorgverzekering het goedkoopst uit is. Door ervoor te zorgen dat iedere oudere zijn teruggave automatisch krijgt. Maar dàt doet het Kabinet niet. Dan is het dus geen eigen verantwoordelijkheid promoten. Dan is het gewoon: afschuiven


Stukje mantelzorg

Over de schutting gooien.
Ook in een ander opzicht is de overheid bezig dingen over de schutting te gooien. Volgens de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning die waarschijnlijk juli volgend jaar ingaat verliest 85% (!) van de chronisch zieken en gehandicapten hun recht op zorg.

Hier wordt het aloude conflict tussen het SociaalDemocratische en emanciperende 'recht op zorg' en de ChristenDemocratische 'naastenliefde' beslecht in het voordeel van het laatste. Sociaal-Democraten zijn van mening dat zorg die je van staatswege krijgt, je minder afhankelijk maakt en dus beter in staat om een eigen leven op te bouwen en mee te doen in de maatschappij. ChristenDemocraten hebben altijd betoogd dat naastenliefde mensen bij elkaar betrekt en zo maatschappelijke samenhang zou bevorderen. De vraag is of dat in deze tijd nog op gaat.

Nederlanders zijn in Europa kampioen vrijwilligerswerk. Zalm mag dan wel beweren dat we kampioen vrije tijd zijn maar blijkbaar besteden we die vrije tijd bepaald nuttig. De bereidheid om de oude buurvrouw een pannetje soep te brengen of de F-jes te trainen is groot. Maar in de toekomst zullen alleen maar meer mensen een beroep doen op mantelzorg want professionele zorg wordt wegbezuinigd of te duur. Bovendien moeten we van dit Kabinet ook nog eens veel langer en harder werken. Onderzoek naar vrijwilligerswerk laat zien dat dat beter floreert in landen met een ontspannen arbeidsbestel dan in landen met een keiharde economie. Het is dus zeer twijfelachtig of die bereidwilligen wel in staat zijn om al die wegbezuinigde zorg op te brengen. Je wìlt misschien wel zorgen voor je oude tante die geen thuiszorg meer krijgt- maar het wordt steeds moeilijker!


Echt voorbij.

Verantwoordelijkheid voor elkaar.
Bij het opstellen van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning lijkt het Kabinet te zijn uitgegaan van de situatie in de jaren 50 toen de maatschappij nog simpel en overzichtelijk was, en het maatschappelijk middenveld nog floreerde. Kerken, buurtverenigingen, vakbonden, de zuilen stonden nog recht overeind en de mantelzorger had een netwerk om op terug te vallen. Huisvrouwen waren nog fulltime huisvrouw en hadden alle tijd om met pannetjes soep rond te rennen. Nu de maatschappij veel gefragmenteerder is geworden, is dat veel moeilijker. Je zou dus verwachten dat dit Kabinet zou investeren in maatschappelijke samenhang: buurtwerk, speeltuinwerk, verenigingen. Niets is minder waar. Eén van de eerste acties van Hans Hoogervorst was juist om dat soort subsidies schrappen.

Tegelijkertijd draagt het Kabinet zelf ook bij aan de versplintering van de maatschappij. Solidariteit wordt afgebroken door de ontmanteling van het sociale stelsel. En het Kabinet zègt dan wel te vechten tegen verruwing, verhuftering en verloedering van normen-en-waarden maar speelt daar stiekem ook maar al te graag op in. Zie het kotsgebaar van Hansje Hoogervorst, zie het voor veel mensen kwetsende spierballenbeleid van Rita Verdonk.


Wat dan?
Stel je voor: je bent regering en je hebt te maken met globalisering als grootste uitdaging. Je weet dat je bepaalde sociale voorzieningen zult moeten korten; je weet dat je concurrerender moet zijn, maar je wilt het ook voor je burgers een beetje prettig houden. Daar ben je overheid voor tenslotte.

Je zou dan het Scandinavische model kunnen volgen. Zo slecht doen die Scandinaviers het niet, tenslotte. In plaats van de duur en hoogte van de uitkering sterk te beperken, zou je ervoor kunnen kiezen om die juist stabiel te houden - maar wel werklozen kunnen verplichten sneller en effectiever te zoeken naar een nieuwe baan, en ruim omscholingsmogelijkheden te bieden. Voordeel: mensen hebben meer financiële zekerheid - en je houdt je arbeidspotentieel ook een beetje up-to-date qua nieuwe ontwikkelingen.

Je zorgt ervoor dat je als land open blijft voor migratie, door een groene-kaart-systeem in te voeren. Een bepaald quotum aan hogeropgeleidde vreemdelingen mag dus wel binnenkomen. Voordeel: je haalt daarmee ook nieuwe gezichtspunten en ideeën binnen, waardoor je ook een aantrekkelijker vestigingsplaats wordt voor internationale bedrijven en organisaties.

Investeer daarnaast in de publieke ruimte en in de groene gebieden, dan win je nog meer aan aantrekkingskracht. Investeer ook in die vermaledijde Melkertbanen: van parkwachters tot conducteurs op de tram. Dan voelen mensen zich weer veilig en prettig in hun eigen omgeving - dat bevordert sociale samenhang.

Het is een ouderwets woord, maar: empower mensen om hun eigen keuzes te maken. Zorg actief voor goede consumentenvoorlichting, transparantie naar de klanten toe en goede inspectie.

En tenslotte: als je wilt dat mensen aan mantelzorg doen, moet werk en zorg goed te combineren zijn: door kinderopvang, deeltijdarbeid. En door bijvoorbeeld een kleinschalig en wijkgericht zorgsysteem waarmee je mantelzorgers ook kunt ondersteunen.


Investeer in publieke ruimte: Central Park (New York)

Misverstand
Het is een duur misverstand, zei Femke Halsema ooit, dat mensen zich alleen aangespoord voelen als je de zweep erover legt. Juist als mensen een basiszekerheid hebben, en zich prettig en veilig kunnen voelen in huin eigen omgeving, zijn ze bereid zakelijk en in hun werk meer risico te nemen. Om zich eens extra in te zetten. Om wat flexibeler werk voor lief te nemen. En om ook iets terug te doen voor de maatschappij. En zelfs -het SCP liet het al zien- om meer belasting te betalen.

"Naar een nieuw evenwicht" is de nieuwe leus van het Kabinet. Ik ben benieuwd of ze ermee bedoelen dat er evenwicht moet zijn in wat je vraagt van burgers en wat je biedt. Maar ik denk het niet.