canon (weekendintellectualisme)

In het NRC (maar nog niet online) mengt Paul Scheffer zich in het debat over de culturele canon. Wat is dat eigenlijk, canon? Sinds het CDA aan de macht is, duiken er opeens weer allerlei kerkelijk woorden op in onze taal. Vorige week al 'apologie', (apo·lo·gie (de ~ (v.), ~ën) : 1 geschrift waarin het christendom wordt verdedigd 2 verdediging), nu dus canon:
ca·non (de ~ (m.), ~s, ~s, ~s) (1) zangstuk waarbij de ene partij na de andere hetzelfde thema zingt en steeds herhaalt (2) bedrag dat jaarlijks aan erfpacht betaald moet worden (3) het geheel van kerkelijk erkende bijbelboeken, heiligen, geloofsartikelen enz. (4) reeks van voorgeschreven vaste gebeden in de mis.

Men doelt hier op betekenis 4, maar dan in cultuur: een geheel van culturele werken waarvan men kennis genomen dient te hebben. Kenmerk is dat het een voorschrift is. En wat wil Scheffer nu? Een verplicht curriculum voor studenten dat hen in aanraking zou brengen met de Nederlandse cultuurgeschiedenis in een Europese context. Daarbij, merkt Scheffer op, mag het nooit gaan om zelfverheerlijking. Het moet leiden tot een meer betrokken, maar ook kritische omgang met de cultuur, taal en geschiedenis van Nederland. Het moet dus evengoed gaan over de lelijke kanten van de Nederlandse Geschiedenis, kolonialisme bijvoorbeeld.

Waarom wil hij dat eigenlijk? Daar noemt hij een aantal redenen voor op diverse plaatsen in zijn verhaal. Eerst citeert hij de emeritus hoogleraar Van Deursen, die schrijft: "Geschiedenis gaat over liefde voor de medemens. Liefde houdt niet op bij de dood. Daarom moet aandacht voor het verleden blijven bestaan; niet omdat je er beter van wordt. Als dat toch gebeurt is het mooi meegenomen."
En even verderop vindt Scheffer: "Vroegere emancipatiebewegingen van katholieken of arbeiders waren altijd uit op materiële en geestelijke vooruitgang. Het ging om volwaardig burgerschap. Het lijkt wel alsog met de voltooide emancipatie ook een einde is gekomen aan dat streven naar burgerschap."
En tenslotte: "Een grote leegte is zichtbaar geworden toen migranten op de vraag naar inburgering de wedervraag stelde": "Ja, maar waarin dan?". Bij het gemeenschappelijk verhaal hoort dus ook de geschiedenis van de kolonialisatie en de migratie die daaruit is voortgekomen. Oftewel, "We are here because you were there", zoals Pakistaanse jongeren op een spandoek schreven tijdens een demonstratie in Londen.
Tot zover Scheffer.

Twee vragen dringen zich op. Waarom moet het persé een canon zijn? Belangrijk kenmerk van boekenlijsten en andere verplichte cultuur is altijd dat je je er op de middelbare school met een mengeling van fascinatie en tegenzin mee bezig bent. Maar op de dingen waar ik toen met plezier naar heb geluisterd, val ik nu nog steeds terug. We lazen op school de Ilias en de Odyssee, en daar heb ik nog steeds plezier van. Ik herinner me nog steeds de aha-erlebnis waarmee ik luisterde toen de leraar geschiedenis het concept van these-antithese-synthese van Hegel uiteenzette, en ik gebruik het nog steeds. Ik heb ook erg genoten van de enorme hoeveelheid bijbelverhalen die ik tijdens catechismus heb geleerd Maar we hadden dan ook een erg leuke leraar godsdienst. En daar zit hem volgens mij de kneep. De dingen die je met plezier leert, die gebruik je later nog steeds. En de rest, dat leer je later bij, op het moment dat je er behoefte aan hebt.

Daarnaast rijst bij mij de vraag: als het gaat om liefde voor het verleden en voor cultuur, als het gaat om burgersschap en als het gaat om het vullen van een leegte, waarom moet het dan perse gaan om Nederlandse cultuur? Intussen is de Nederlandse cultuur zeer verweven met de rest van Europa en met de VS. Niet te bekrompen, voor mij mag het gaan om highlights van westerse cultuur. Dingen die je geraakt hebben. Zoals daar zijn (ik noem maar even wat in me opkomt):

De Ilias en de Odyssee
De film 'Hair'
Het boek "Om een lepel soep" van Abel Herzberg.
"Laudate dominum" van Mozart
De Bijbel in de nieuwe vertaling.
Ithaka, van Kafavis.

Okee, wat vinden jullie nou belangrijke zaken uit cultuur of geschiedenis, die je zou willen overdragen aan je half-allochtone kleinkinderen?