Verwar de lust tot debat niet met capituleren voor de radicale islam

Hoewel Wilders nog-net-niet-film me onderhand de neus uitkomt, las ik vandaag toch maar de opieniebijdrage van Gabriel van den Brink in het NRC, getiteld: Capituleer niet voor de radicale Islam. Van den Brink vindt dat de maat vol is, nu zelfs GroenLinks en de VVD zich bij de oproep van het kabinet hebben aangesloten aan Wilders om vooral voorzichtig te zijn. 'Wat bezielt de elite', vraagt Van den Brink zich af, 'om één van de voornaamste beginselen van de democratie zo gemakkelijk weg te geven?'

Toen Van den Brink dit schreef, was hem waarschijnlijk nog niet bekend, dat de CDA-top zelfs heeft geprobeerd om de film te laten verbieden - dat wil zeggen, ze heeft de mogelijkheid laten onderzoeken. Onder druk van de PvdA is Balkenendes verklaring echter nadrukkelijk anders geformuleerd. Er wordt afstand genomen van Wilders' lijn, dat is duidelijk. Hoewel het recht op vrije meningsuiting nadrukkelijk wordt verdedigd, merkt Balkenende ook op: 'Vrijheid ontslaat niemand van verantwoordelijkheid'. Dat de film negatieve consequenties zal hebben voor de positie van Nederland, Nederlandse (zaken-) belangen en Nederlanders in islamitische landen, is duidelijk. Dat de ophef kan leiden tot gewonden en wellicht doden, is ook duidelijk.

Van de Brink vindt dat er al wordt gecapituleerd 'door te geloven dat de verantwoordelijkheid voor eventuele aanslagen bij Nederlandse burgers of politici ligt'. Dat vind ik nu niet spreken uit Balkenendes verklaring. Natuurlijk ligt de verantwoordelijkheid bij diegenen die zich al dan niet laten provoceren en al dan niet geweld gebruiken. Anderzijds: er is ook zoiets als uitlokking. Naar een goed Nederlands spreekwoord: wie kaatst, kan de bal verwachten.

Het tricky punt is alleen: het is deze keer niet zozeer Geert Wilders zelf, die de consequenties draagt van zijn privé-oorlogje tegen fundamentalisme. Het zijn anderen: Nederlandse diplomaten, zakenlieden, Nederlandse doelwitten in het buitenland. Wilders zelf wordt al lang beveiligd en daarin verandert niets. Maar het zijn wij, die de consequenties dragen van zijn oorlog.

En eerlijk gezegd, ik heb wel wat anders te doen. Ik wil straks iets doen aan wederopbouw in Afghanistan, proberen enigszins een situatie te scheppen waarin mensen weer een ietsje vooruitzicht, vertrouwen in de toekomst, hoop kunnen hebben. En dat wordt door de reactie van de Taliban op de film van Wilders een stuk moeilijker gemaakt.

Van den Brink laat dit aspect geheel buiten beschouwing. Hij begint al met een fout in zijn betoog en de rest van zijn artikel bestaat voornamelijk uit doodoeners. Ja, natuurlijk mag iedereen kritiek hebben op de Islam, natuurlijk moet men inhoudelijk debatteren met Wilders, natuurlijk zijn er bendes initiatieven voor dialoog met de Islam. En natuurlijk is de integratie van moslims geholpen met gematigde moslims die afstand nemen van fundamentalisme. Maar laten we wel wezen; dat hebben ze al tientallen keren gedaan en het lijkt nooit genoeg.

Geeft dit alles Wilders het recht om anderen mee te slepen in een conflict dat hij zèlf willend en wetens op de spits drijft? Geeft hem dit het recht om anderen de gevolgen te laten dragen van zíjn privé-oorlogje, terwijl anderen liever een kritische scherpe dialoog zouden hebben met Moslims? Geeft hem dit het recht die dialoog onmogelijk te maken door beledigingen heen en weer te slingeren, terwijl anderen liever scherp zouden willen debatteren, man een paard zouden willen noemen over mensenrechten, vrijheid van meningsuiting, individualisme om maar wat te noemen? En me dunkt dat dat laatste ook nog eens effectiever is.

Deze keer hebben Wilders' acties vooral gevolgen voor anderen, niet zozeer voor henzelf. Daarom zijn ze terecht de inzet van debat en daarom mag zeer zeker gevraagd worden of hij wil overwegen wat die gevolgen zijn - voor anderen.
En voor wat betreft Van den Brink: de vrijheid van meningsuiting is inderdaad een wezenlijk onderdeel van de Europese cultuur. Maar goed nadenken hóe je die vrijheid gebruikt, ook. De kunst van het debat ligt er in helder en scherp te zijn, niet in beledigingen. Van den Brink verwart dat gemakshalve met capituleren. Ik niet.

Update: Wilders blijkt zelf al jaren het debat met de moslimgemeenschap stelselmatig uit de weg te gaan. Dat maakt zijn positie als criticus toch iets minder sterk.