Een stille revolutie in de sociale zekerheid (bijdrage in het kader van het weekendintellectualisme)

Deze keer even geen boek, maar een discussieforum. Per slot van rekening moet je als intellectuweel niet alleen maar naast je boekenkast achter je laptopje blijven zitten. Dus.

Dat het, na een tijd van Paars, in de Nederlandse politiek weer lekker tussen Links en Rechts gaat, dat is wel duidelijk. Rechts is zeker sinds Rita weer dubbel en dwars conservatief. Populistisch conservatief zelfs. Maar ook bij links voltrekt zich onder de oppervlakte een strijd tussen conservatief en progressief. Die gaat met name over sociale zekerheid.

GroenLinks over sociale zekerheid.
Op 11 november vorig jaar (en het was niet eens een carnevalesk grapje) publiceerden GroenLinks-leider Femke Halsema en Kamerlid Ineke van Gent, het Manifest 'Vrijheid Eerlijk Delen'. Uitgangspunt van dat manifest was om de sociale zekerheid om te vormen van een stelsel gericht op het bieden van inkomenszekerheid vóór alles, naar een stelsel gericht op participatie, zelfontplooiing- en inkomenszekerheid. Scholing kreeg een fors belangrijker rol; evenals innovatie, nivellering, het combineren van arbeid en zorg.

Outsiders.
Een belangrijk issue was de bescherming van 'outsiders' op de arbeidsmarkt: jongeren, flexwerkers, deeltijders, herintreedsters. Een van de 14 voorstellen behelsde het idee om voortaan breed over CAO's te stemmen. De vakbeweging reageerde als door een wesp gestoken. Het leverde Halsema een vete op met FNV-voorzitter Agnes Jongerius: hoe durfde Halsema te veronderstellen dat vakbonden niet representatief waren? Cijfers wezen echter uit dat vakbonden wel degelijk een representatieprobleem hadden.
Onmiddelijk ontstond gekrakeel over één van de voorstellen: GroenLinks wilde de lengte van de WW inperken. De bedoeling was om de WW breder toegankelijk te maken, en outplacement een grotere rol te geven. Een toegankelijker, en hogere uitkering, maar voor kortere tijd en je moest meer je best doen om weer aan het werk te komen. Belachelijk, vond de vakbond. Halsema en Jongerius bleven nog een tijdje bekvechten tot de discussie wegebde.

Ook de PvdA.
Maar wie dacht dat je de GroenLinks-notitie kon wegzetten als het rare idee van een klein partijtje dat wellicht een beetje rechts aan het worden was, kwam bedrogen uit. Op 28 april kwam Wouter Bos met zijn voorstellen voor de sociale zekerheid. Ook Bos maakte een switch naar het Deense model: hoge uitkeringen gekoppeld aan een sterk activerend arbeidsmarktbeleid. Daarnaast deed hij enkele voorstellen op het gebied van innovatie en nivellering. Het meest geruchtmakende voorstel was het idee om rijke ouderen mee te laten betalen aan de AOW. Typerend was dat de grootste vakbond FNV stil bleef. De honneurs werden dit keer waargenomen door Marcel van Dam. Er ontstond nog wel een achterhoedegevecht rondom de interpretatie van de voorstellen, maar het leed was al geschied. In de polls moet Bos inmiddels punten prijsgeven. Beide partijen lijken dezelfde inschattingsfout gemaakt te hebben -dezelfde die de PvdA in het WAO-debacle ooit de das om deed: juist links krijgt het hard voor de kiezen als ze aan sociale zekerheid komt.

Discussie.
Gister vond - in het kader van de onvermijdelijke discussies over verkiezingsprogramma's- in Utrecht een forum plaats over de toekomst van de sociale zekerheid. Deelnemers: Vakbondsleider Henk van der Kolk, AVV-er Mei Li Vos, Oud-CNV voorzitter Doekle Terpstra; PvdA-senator en ontwerper van het nieuwe PvdA-plan voor sociale zekerheid Han Noten; en tenslotte Femke Halsema. Mei Li Vos zorgde voor wat vuurwerk door Doekle Terpstra aan te vallen: 'Dankzij de flexcontracten zie je op de universiteiten, waar ik nu al vanaf mijn 22e rondloop, een tweedeling ontstaat: mensen op een kort contract, zonder recht op scholing, of op ziekteverlof als ze aan het eind van hun contract ziek worden - en mensen met een vast contract die er al jaren zitten, alle rechten hebben en nog jaren zo zullen blijven zitten. Hoe heb je ooit met zoiets akkoord kunnen gaan?" Veel meer dan "geweldig denkproces" en "enorme uitdaging" kreeg Terpstra er niet uit. Waarop Henk van der Kolk inschoot zoals hij de rest van de middag zou blijven doen: "Je moet de kwestie outsiders-insiders niet oplossen door de ouderen hun verworven rechten te ontnemen: even slecht is ook gelijk, maar dat is geen oplossing".

Han Noten bracht de clou aardig onder woorden, toen hij opmerkte dat het doel van sociale zekerheid is "om mensen in staat te stellen zichzelf te ontplooien. Het is nooit bedoeld als een verdelingsmechanisme van geld. Sociale zekerheid moet dienen om kansen te verdelen. Het moet niet meer gaan om 'recht hebben op', maar om wat het stelsel maatschappelijk gezien betekent voor bepaalde groepen". Wat hebben allochtone jongeren aan een stelsel gebaseerd op het opbouwen van rechten, als ze niet aan de bak komen? "Maar je moet niet het ontslagrecht aanpakken", meende Van der Kolk, die de aandacht wilde vestigen op een lichte tactische blunder van GroenLinks. Dat was Noten het met hem eens: "Het afschaffen van het ontslagrecht leidt tot hogere macro-economische transactiekosten, maar niet tot meer banen". Halsema vond dat zich hier een vreemde quasi-strijd afspeelde: "Wat willen de NedCar-medewerkers? Ze willen een toekomst, ze willen zich ontwikkelen. Het gaat erom het ontslagrecht te verruimen richting scholing." Terpstra: "Je moet aanwezig talent benutten. Werkgevers pakken daarin eenvoudigweg hun verantwoordelijkheid niet. Ze doen niet genoeg aan scholing voor hun werknemers." Waarop hij even zijn gelijk haalde: "Ik heb dit vaker voorgesteld, ontslagrecht te versoepelen in ruil voor de verplichting voor werkgevers om hun werknemers te scholen en goede outplacement te bieden. Van een stelsel gericht op arbeid en inkomen, en scholing, moet het naar een stelsel, gericht op arbeid, scholing en inkomen. Maar iedere keer werd ik erop geknipt en geschoren door de vakbeweging, onder andere door Van der Kolk." Stilte.

Investeren in talent.
Van bescherming van banen naar bescherming van mensen en ontplooiing. Zo vatte Bos ooit de voorstellen van de PvdA samen. We gaan richting een kennis-intensievere economie: dat concludeert niet alleen een onverbeterlijke optimist als Richard Florida, maar ook een Raad van Economische Adviseurs. Het wijzigen van het sociale zekerheid-stelsel van een stelsel gericht op inkomenszekerheid naar een stelsel gericht op participatie en het up-to-date houden van kennis en ervaring is daarbij een noodzakelijke en vruchtbare ontwikkeling. Het getuigt van visie. Dat vooral Bos zo zijn kiezers durft te trotseren wekt bewondering. Het is te hopen dat beide partijen voorzichtig genoeg opereren om het deze keer niet op een debacle uit te laten lopen. Waarschijnlijk zien de bonden -of althans de top- het nut van de voorstellen ook in, maar hun bewegingsruimte is beperkt dus zij zullen maar moeizaam over de streep komen. Wellicht zullen we over een aantal jaren concluderen dat zich een een relatief stille revolutie heeft voltrokken. Maar wel visionair.