Femke Halsema liberaal van het jaar

Gister lag ik ziek te bed en zag dus het persberichtje niet binnenkomen: mijn politiek leider is door de JOVD verkozen tot liberaal van het jaar. 't Is wat! Sommige van mijn mede-GroenLinkse webloggers (Vincent, Harmen, Brieuc-Yves) weten ook niet echt wat ze ervan moeten vinden; Arnoud vindt het een goede zaak.

Hier zit hem denk ik de makke van het gebruik van de term vrijheid. Vrijheid, daar is iedereen voor. Kun je moeilijk tegen zijn, toch? De eerste vraag is vak: vrijheid om wàt te doen? Vrijheid van meningsuiting, van godsdienst, van vestiging, van beroep - allemaal vrijheden die enigszins in het geding zijn de laatste tijd. Maar belangrijker is de vraag hoe vrijheid tot stand komt. De randvoorwaarden voor vrijheid eerlijk verdelen, dat is waar het om draait.

Vrijheid is tegenwoordig een behoorlijk misbruikte term. Keuzevrijheid wordt gebruikt als excuus om mensen achteraf de schuld te geven als iets mis gaat. Twee voorbeelden. In het NRC las ik laatst een interview met Annemarie Mol, bijzonder hoogleraar politieke filosofie aan de Universiteit van Twente. Ze vertelt over de vruchtwaterpunctie die ze jaren geleden onderging toen ze zwanger was. "Ik was 36 jaar en ik kreeg zo'n test aangeboden. Dat deed ik: ik viel nu eenmaal in de risicogroep. Nu heb je bij een vruchtwaterpunctie een kleine kans op een miskraam, dus ik zei tegen de verpleegkundige: Ik hoop dat het goed gaat.' Tja', zei de verpleegkundige. U hebt er zelf voor gekozen'.'' Mol concludeert: "Patiënten die zogenaamd zelf kiezen worden bij pech niet getroost, ze krijgen overal de schuld van. Je kon toch uitrekenen dat je een paar procent kans hebt op een miskraam? Dan krijg je een heel harde wereld."

Wat een vrijheidsideologie die tot het uiterste wordt doorgevoerd kan betekenen, zie je in de VS. Vrijheid gaat boven alles - en daar betekent het dat zo min mogelijk interventie wordt gedoogd van de overheid. Het oude ideaal 'van krantenjongen tot miljonair' is nog zeer sterk. Wie het heeft gemaakt, heeft dat dus aan zichzelf te danken. Maar wie, door domme pech, of doordat hij arm is, in verloederde gewelddadige buurten woont, zonder goede betaalbare gezondheidszorg en met slechte scholen, en daardoor moeite heeft het hoofd boven water te houden, die heeft dat aan zichzelf te wijten. Hij had toch de vrijheid om het beste van zijn omstandigheden te maken?

Vrijheid kan dus een excuus zijn voor een keiharde wereld: een wereld waarin het bestaan van ongelijke kansen en van pech niet erkend wordt en waarin wat tegenzit je eigen schuld is. En waar links altijd voor vecht, is gelijke kansen. Mensen die minder kansrijk zijn, moeten gesteund worden -met goed onderwijs, goede huisvesting, gezondheidszorg, buurtvoorzieningen, enzovoort-, om evenveel kans te hebben iets van hun leven te maken.

Vrijheid, het is een mooi woord, en "Vrijheid Eerlijk Delen" is een mooie linkse titel. Femke houdt in haar aanvaardingsspeech een fraai en ouderwets vlammend betoog voor gelijke kansen. Het voordeel van de term vrijheid vind ik dat je je daarmee in één klap duidelijk onderscheidt van de drammerigheid en betutteling van oud-links. En dat hebben we zeker aan Femke te danken (zoals ze, lekker onbescheiden, in haar speech ook niet nalaat op te merken). Maar ik blijf me bij tijd en wijlen afvragen of we met dat fraaie woord vrijheid ook niet aan duidelijkheid hebben ingeleverd.